Црквата „Св. Ѓорѓи”, која се наоѓа високо над Преспанското Езеро, на границата помеѓу Албанија, Грција и Северна Македонија, повеќе од 800 години ја крие тајната за нејзината изградба.
Нема податоци за тоа кој нарачал оваа мала црква да биде изградена на ваква изолирана локација. Уште поголема мистерија е кој ги насликал нејзините прекрасни фрески, кои се сметаат за ремек-дела од средниот византиски период.
Црквата и фреските се дел од низата византиски цркви во Северна Македонија, мала балканска земја, која и по 26 години независност сè уште се мачи да го најде своето место во Европа.
По повеќе пропаднати обиди, локалните власти повторно прават напор да го реставрираат овој византиски бисер, кој со години бил оштетуван од пожари, бури, земјотреси и една лоша реставрација во 1980-тите.
Тие се обидуваат да профитираат од културните објекти кои го зацврстуваат европскиот идентитет на Северна Македонија, во време кога земјата е на пат кон евроинтеграција.
Црквата во Курбиново веќе го има привлечено вниманието на врвни европски научници, архитекти и дипломати. Но, покриена со скелиња, таа во моментов е само споменик на конфликтите во културната политика на една држава чиј национален идентитет со години бил под влијание на локалните и регионалните ривалства.
Историскиот договор со Грција, со кој се постигна компромисно решение околу спорот за името, беше потпишан токму тука, на брегот на Преспанското Езеро.
Со преименувањето на државата во Северна Македонија се затвори еден долгогодишен процес што го попречуваше пристапувањето на земјата, која инаку е дом на околу два милиони жители, кон Европската Унија и НАТО.
Но, откако Европската Унија најави дека пристапните преговори со Северна Македонија и Албанија ќе бидат одложени, локалното население е сè поубедено дека процесот на евроинтеграција нема крај.
– Се обидовме на секој начин да ги задоволиме критериумите на Европската Унија. Евроинтеграцијата е единствената тема околу која има консензус. Северна Македонија ќе изгуби многу ако процесот не успее, рече новинарот Борјан Јовановски.
Процесот на евроинтеграција е испреплетен со поновата историја на црквата „Св. Ѓорѓи”, која според градоначалникот на Ресен, Живко Гошаревски, е „еден од бисерите на Преспанскиот Регион.”
Една од фреските во црквата, на која е насликан Арангел Гаврил, се наоѓа на банкнотата од 50 денари. Ова го потврдува статусот на црквата како национално богатство.
Гошаревски се надева дека културните атракции во регионот ќе го привлечат вниманието на Европа.
– Се надеваме дека договорот ќе придонесе Преспа конечно да се најде на европската мапа, изјави тој.
Европејци веќе се заинтересирани за црквата во Курбиново, благодарение на Панче Велков, основачот на фондацијата „Македонида”, која е задолжена за промоција и заштита на македонското културно наследство.
Со поддршка од фондацијата „Ричард Х. Дрихаус”, Велков има изработено неколку туристички водичи за верски туризам, во кои е вклучена и една скопска џамија од 15 век.
Но, црквата „Св. Ѓорѓи” привлекува посебно внимание. Нејзините фрески биле прикажувани на изложби во Минхен, Скопје и Битола.
Минатата година црквата беше дискутирана и на една конференција во Париз, организирана од страна на Future for Religious Heritage, организација посветена на заштитата на верските објекти.
Во еден документарен филм на „Македонида”, францускиот амбасадор во Северна Македонија, Кристијан Тимоние, ја карактеризира црквата во Курбиново како спој на Рим и Византија и симбол на заедничкото европско културно наследство.
– Црквата симболизира каква Европа сакаме да изградиме, изјави тој.
Но, процесот на реставрација на црквата сè уште трае.
Реновацијата на црквата започна во 2012 година, но беше прекината во 2017 година со цел да се изработи анализа за степенот на оштетеност на објектот.
Мери Стојанова, извршна директорка на НУ Завод и музеј – Битола, под чија надлежност е проектот, изјави дека степенот на оштетеност на црквата сè уште се анализира. Се очекува процесот на реставрација да заврши во текот на следниот месец.
Има повеќе објаснувања зошто процесот на реставрација бил сопрен, меѓу кои спаѓа и смртта на главниот реставратор Ристо Палигора минатиот декември, како и бројните финансиски проблеми.
– Владата на Северна Македонија игра главна улога во секој проект, но нејзините приоритети се менуваат со текот на годините, изјави Ерве Декломенил, француски архитект и советник при конструкцијата на пристап кон црквата.
Велков, од друга страна, го истакнува влијанието на честите промени во Министерството за кутура, но напоменува и дека во време на постојана политичка тензија, „културното наследство не е актуелна тема.”
Во последниве години, актуелна тема во регионот беше македонското присвојување на Александар Велики и неговиот татко Филип Втори, кои владееле со областа Македонија во Грција, во 4 и 5 век пр. н. е., што беше и повод за спорот за името.
Ова присвојување популаризирано од страна на поранешниот македонски премиер Никола Груевски – кој по 10 години на власт избега во Унгарија во 2018, со цел да избегне служење затворска казна за корупција – само го зголеми грчкото незадоволство.
– Полесно е да се бара поврзаност со Александар Велики отколку да се обноват црквите, рече Велков.
И додека за реставрација на културните објекти секогаш недостигаат финансиски средства, буџетот за проектот „Скопје 2014” изнесувал околу 730 милиони долари. Околу девет милион долари биле одвоени само за џиновските статуи на Филип и Александар.
Според записот на олтарот, сликањето на фреските во црквата „Св. Ѓорѓи” започнало во април 1191 година.
Денес, заради изолираната местоположба, црквата има мал број посетители. Оние што ќе успеат да го најдат неозначениот и неасфалтиран пат и да стигнат до црквата се пречекани од пензионираниот електроинженер Митко Ристевски, кој ги наследил клучевите од црквата од татко си.
Застанат под стреата на црквата и свртен кон езерото, Ристевски убедено изјави дека кој и да ја избрал локацијата на црквата, го направил тоа токму заради погледот.
Иако мистеријата за изградбата на црквата останува неразрешена, тоа само го зголемува нејзиниот шарм. Некои експерти велат дека изградбата на црквата била финансирана од некој локален земјопоседник, додека некои велат дека парите дошле од некој манастир.
Со сигурност се знае дека еден од мајсторите кои работеле на фреските бил школуван во Костур, област во Грција, што според Велков е интересно ако се земат предвид моменталните добрососедски односи меѓу двете држави.
– Зошто некој би се мачел да донесе вакви врвни уметници да работат на една ваква изолирана црква? Што точно се случувало во регионов во тој период?, прашува Велков.
Њујорк тајмс – Њујорк