По неколку недели неизвесност, се чини дека администрацијата на Доналд Трамп подготвува драстични кратења на буџетот на НАСА, според прелиминарните документи кои речиси ќе го преполоват финансирањето на вселенската агенција.
Со недели, научните и конгресните комисии испраќаа сигнали за насоката во која се движат плановите на НАСА. Но, она што досега беше само индиректна најава, сега добива форма на сè посериозен план. „Вашингтон пост“ објави дека прелиминарната верзија на предлог-буџетот предвидува намалување на буџетот на НАСА од 7,3 на 3,9 милијарди долари.
„Ваквото намалување би довело до драстични последици“
Ники Фокс, помошник администратор за наука на НАСА, на 1 април пред Комитетот за наука на Претставничкиот дом изјави дека агенцијата сè уште нема спроведено никакво сценарио за намалување на буџетот на половина, бидејќи сè уште не го видела официјалното барање за буџет за 2026 година. Но, некои очигледно веќе го виделе и содржината не е охрабрувачка.
„Намалувањето од 50 проценти би довело до некои прилично драстични одлуки“, рече Фокс, според извештајот на SpaceNews. И додека аналитичарите на НАСА можеби ги острат моливите, следната година би можеле да останат без острилки.
„Ова е настан на ниво на изумирање на науката во НАСА“, рече Кејси Драјер, шеф на вселенската политика на Планетарното друштво, група за застапување на вселената. „Непотребно го прекинува функционирањето, продуктивните научни мисии и ги откажува новите мисии кои моментално се во изградба, трошејќи милијарди долари од даночните обврзници во процесот“.
„Ова не е ниту ефикасно ниту паметно буџетско планирање“, додаде тој.
Остри коментари од поранешниот шеф на НАСА
„Тие ќе ја одведат НАСА во многу длабока бездна ако продолжат со овој вид дивјаштво“, изјави поранешниот администратор на НАСА, Бил Нелсон за „Вашингтон пост“.
Нелсон, исто така, тврдеше дека предложениот буџет може да нанесе катастрофален удар на програмата на Трамп за истражување на вселената. И Трамп и Маск постојано ветуваа дека ќе однесат астронаути на површината на Марс.
„Ако безмилосно ја намалите науката на НАСА, ќе ја намалите целата наша програма за истражување, што исто така ќе влијае на програмата за истражување на вселената кај луѓето“, изјави Нелсон за американскиот весник.
Загриженоста на Маск
Илон Маск рече дека извештаите дека предлог-буџетот на претседателот Доналд Трамп драстично ќе го намали финансирањето на НАСА за наука се „загрижувачки“, последниот јавен јавен јаз меѓу претседателот и неговиот близок советник.
„Јас сум голем поборник за науката, но за жал не можам да учествувам во дискусиите за буџетот на НАСА бидејќи SpaceX е главен изведувач на НАСА“, додаде тој.
Портпаролката на НАСА, Бетани Стивенс потврди дека агенцијата го добила прелиминарниот документ за фискалната 2026 година од Канцеларијата за менаџмент и буџет (OMB) и дека процесот на внатрешна дискусија е започнат.
Далекусежни последици за науката
Исходот од овие дискусии може да има далекусежни последици. Намалувањето на финансирањето би значело суспендирање на бројните тековни и планирани мисии кои им овозможуваат на научниците подобро да го разберат универзумот. Мисиите на НАСА му дозволуваат на човештвото да го истражува светот надвор од границите на сопствената гравитација, проширувајќи ги хоризонтите на нашиот вид во вселената.
Покрај тоа, овие мисии помагаат да се одговори на три основни прашања на човековото постоење: Од каде доаѓаме, каде одиме и дали сме сами?
Според „Вашингтон пост“, буџетот за астрофизика би се намалил од 1,5 милијарди долари на помалку од половина милијарда долари. Трошењето за планетарна наука би се намалило од 2,7 милијарди долари на 1,9 милијарди долари, а финансирањето за науката за Земјата би се намалило на половина – од приближно 2,2 милијарди долари на нешто повеќе од милијарда долари. Освен телескопите Хабл и Веб, нема да се финансираат други телескопски проекти, што е лоша вест за вселенскиот телескоп Roman, кој треба да биде лансиран веќе следната година.
Веќе водечките вселенски научници го опишуваат овој буџетски документ како „изумирање“ за НАСА – агенција која го води истражувањето на вселената речиси 70 години.
Како што пишува Ars Technica, прелиминарниот документ е само првиот чекор во изготвувањето на буџетот за фискалната 2026 година, а го составува Канцеларијата за менаџмент и буџет на Белата куќа, со која раководи Расел Воут, функционер чија цел, според списанието Nature, била да ја „трауматизира научната заедница“ уште од првиот ден.
DOGE претходно скрати некои договори со НАСА
Документот не е изненадување. НАСА минатиот месец, на барање на таканареченото Министерство за владина ефикасност веќе ги суспендираше договорите вредни речиси половина милијарда долари, но овој нов чекор претставува премин од загрижувачка можност во сериозна реалност.
НАСА традиционално ужива двопартиска поддршка во Конгресот, водејќи ги напорите на светот во истражувањето на вселената и промовирајќи научни откритија, беа идеи поддржани и од републиканците и од демократите. Но, сегашната администрација очигледно има други приоритети, насочување на средствата подалеку од истражување на вселената, далеку од разбирање на основните закони на физиката и далеку од мистериите кои го надминуваат секојдневниот живот.
Останува да се види дали Конгресот ќе успее да го запре систематското уништување на најпознатата научна институција во Америка.