Дека не мора да биде сè како што вели Америка, минатиот викенд на самитот во Брисел покажа Европската унија, но не на многу добар пример.
Додека американскиот претседател Џо Бајден, на своја иницијатива, се состана со рускиот лидер Владимир Путин на 16 јуни, и покрај санкциите против Русија, кои Белата куќа постојано ги засилува и покрај непријателствата, меѓусебно валканите тактики и меѓусебните обвинувања за „уривање на светскиот поредок“, Европскиот самит на Русија засега е незамислив.
За тоа одлучуваа првенствено земјите од Вишеградската четворка (Полска, Чешка, Словачка, Унгарија) и поранешните советски републики, кои беа примени во ЕУ во 2004 година токму од стратешки и геополитички причини.
„Ќе мора да седнеме на иста маса“
„Рано е за самити, бидејќи, засега, не гледаме радикални промени во однесувањето на Путин, а да се обврзуваме без каква било „црвена линија“ и без какви било предуслови, ќе биде многу лоша порака“, рече литванскиот претседател Гитанас Науседа, сумирајќи ја заедничката позиција на противниците на повторното активирање на дијалогот ЕУ-Русија на врвот.
Австрискиот канцелар Себастијан Курц е меѓу оние лидери кои го поддржуваат германско-францускиот предлог, бидејќи „дијалогот со Русија на највисоко ниво не смее да пресуши“.
Белгискиот премиер Александар Де Кру, исто така, смета дека односите со Москва се засноваат опасно врз економските санкции и меѓусебното протерување на дипломатите.
„Во одреден момент, како во вистинска војна, ќе мора да седнеме на иста маса“, истакна тој.
Односите меѓу ЕУ и Русија се затегнати од 2014 година, „поради незаконската анексија на Крим од страна на Русија; поддршка за бунтовничките групи во источна Украина; политиките што ги спроведува Москва во нејзиното соседство; кампањи за дезинформација и внатрешни антидемократски трендови“. Тензиите се продлабочија поради руската интервенција во Сирија, Либија и субсахарска Африка.
ЕУ ги обновува санкциите против Русија веќе седум години, а од 2016 година официјална Москва возврати со слични мерки, иако обете страни зависат едни од други во многу области. Во моментов постои политика на „селективно ангажирање“.
Американска политика на „заедничко дејствување“
Пред распадот на нивните односи, ЕУ и Русија инвестираа прилично кохерентно во „стратешко партнерство“ што ги опфаќа безбедноста, трговијата, енергетиката, климатските промени, истражувањето, образованието и културата – вклучително и борбата против тероризмот, нуклеарното неширење и разрешување конфликти на исток. Во тоа време, Унијата, исто така, силно го поддржуваше пристапувањето на Русија во Светската трговска организација (СТО), на што, благодарение на голем дел на Брисел, беше примена во 2012 година.
„Заедничкото соседство“, кое во тие години беше главен мотив и двигател на дијалогот на сите нивоа – вклучително и самите лидери и разговори за визниот режим и новата генерација на билатерален договор за замена на Договорот за партнерство и соработка – сега е еден од главните причини за долгото спротиставување, бидејќи ниту од една страна нема ни најмала трага за разбирање за „националните интереси“ на ривалот.
Враќањето на поранешното ниво на стратешко партнерство е незамисливо во овој момент, не само поради растечкото разидување во Унијата, туку и затоа што американската политика на „заедничко дејствување“ против Русија и Кина добива приврзаници во Источна Европа и Западот Балканот.
Следејќи го примерот на Соединетите Држави, Канада, Австралија и другите западни земји, Унијата се определи за политика на континуирани индивидуални санкции, во комбинација со дозиран дијалог.
Клучен стратешки предизвик за Брисел
Со Стратегијата за глобална безбедност во 2016 година, ЕУ ги идентификуваше односите со Русија како „клучен стратешки предизвик“ и ги темелеше на пет принципи: спроведувањето на договорот од Минск за конфликтот во источна Украина е услов за каква било значителна промена во односот кон Русија; зајакнување на односите со источните партнери на ЕУ и другите соседи, вклучително и оние во Централна Азија; зајакнување на отпорноста на Унијата кон енергетската безбедност, хибридни закани и стратешки комуникации; селективен дијалог со Русија за прашања од интерес на ЕУ; воспоставување селективни индивидуални контакти и обезбедување поддршка на руското граѓанско општество.
Двете страни во овој спор внимателно го чувствуваат пулсот на спротивната страна, бидејќи Русија е четврти по големина трговски партнер на Унијата, а ЕУ е, и покрај меѓусебните санкции, сепак најголем трговски партнер на Русија. Правната основа за односите меѓу ЕУ и Русија е Договорот за партнерство и соработка од 1994 година. Иако беше прилагоден за период од 10 години, тој автоматски се обновува, па затоа е во сила и денес.
На долг рок, најголемата штета на последната одлука на европските лидери за суспендирање на некои одредби од формално постојната спогодба не е во тоа што недостасува „похрабар однос кон Русија во согласност со природните потреби на обете страни“ (Ангела Меркел).
Ниту, пак, е најголемиот проблем што повеќето од новите членки на Унијата, не за прв пат, покажаа колку далеку пркосната политика во меѓународните односи може да оди на своја штета.
„Економски гигант“ и (или) „политичко џуџе“
Главниот проблем се чини дека е во самата конститутивност на ЕУ, односно во културно-историската, политичката и менталната хетерогеност на нејзините членки и во смртоносната едногласност, што, според последниот Договор за реформи во Лисабон од 2009 година, е обврзувачки принцип на донесување одлуки во сите аспекти на делувањето на ЕУ на меѓународна сцена.
Ова е можеби најлогичниот одговор на прашањето зошто Унијата е и останува само светилник на демократијата и глобален „економски гигант“ од нејзиното основање, и „политичко џуџе“ на меѓународната сцена.
Не е можно да се измени Лисабонскиот договор со измени и дополнувања на претходните реформски договори и Договорот за основање на ЕУ во услови на растечки суверенитет во рамките на Унијата. На еврофедералистите и интегралистите им е јасно во заедничките тела, така што сè што можеше да се постигне во такви околности е тековната пан-европска „Конференција за иднината на Европа“.
Првите индикации за исходот од оваа дебата, што беше отворена на 9 мај, покажуваат дека на граѓаните на Европа не им се допаѓа патот по кој оди ЕУ.
Може ли „Советот на мудреците“ да помогне?
Иако е рано за посериозни заклучоци, се чини дека некои претходни иницијативи за структурни реформи беа повторно покренати. Една од нив е идејата за создавање на европско тело по примерот на Советот за безбедност на Обединетите нации. Концептуално, тој ќе се состои од шест држави основачи на Европската заедница за јаглен и челик од 1950 година: Франција, Германија, Италија, Белгија, Холандија и Луксембург. Седум години подоцна, Европската економска заедница излезе од таа заедница, а во 1993 година, Европската унија.
Застапниците на оваа идеја сметаат дека компромисниот „Совет на мудреци“ би придонел за ефективноста на Унијата на глобалната сцена, бидејќи би бил составен од репрезентативни претставници на мали и големи членки со најдолг мандат. Во исто време, сите трендови и политички струи се присутни во овие земји, кои се повеќе или помалку актуелни и во другите, старите и новите членки.
Во секој случај, Европската унија ќе треба да избере помеѓу императивите на глобалниот играч со кредибилитет и сегашната едногласност, која првично беше „минирана“ од проблематичното право на вето во реформските договори на Унијата.