На крајот на секоја седница на Европскиот совет, во составот на кој влегуваат лидерите на земјите од ЕУ, се прифаќа кохерентен завршен документ.Во четвртокот, на 9 март, тоа не беше направено, бидејќи еден од членовите на форумот – премиерот на Полска Беата Шидло – одби да го одобри текстот. Оваа епизода може да ни раскаже многу за сите проблеми во иднина на Европа со различни брзини.
Однесувањето на Шидло немаше никаква врска со содржината на документот. Националистичката влада на Полска се обидуваше да го спречи повторното избирањето на поранешниот полски премиер Доналд Туск на функцијата претседател на Европскиот совет, но овие протести беа игнорирани. За првпат Туск беше избран на оваа функција во 2014 година, што стана знак на признание за растечката улога на Полска и Источна Европа во целина во блокот. Само дека меѓу Туск и главниот идеолог на сегашното полско влада Јарослав Качински има непријателски односи, поради што Полска се обиде да му префрли на Туск. Налутениот Шидло одби да го одобри утешителниот завршен протокол и што е за одбележување, задоцни за седницата во петокот на 10 март. Следеше гласањето кое покажа дека Полска нема право на вето и дека Унијата без дилеми ја одржува опозицијата, а не владата на својот член. Ова треба да послужи како доволно силен предупредувачки сигнал не само за Полска, но и за Унгарија – уште еден либерални дисидент во Унијата: ако тие продолжуваат да се однесуваат на сличен начин, блокот може да се откаже од постапката на консензус и да почне да прима одлуки со мнозинство на гласовите.
Очигледно веќе е дојдено времето за Европа со различни брзини. Идејата за Европа со различни брзини – Европа, во која секоја земја се движи со своја брзина во насока на федерација – може да биде инструмент за уцена, кој ќе биде користен од земјите од големата четворка – Германија, Франција, Шпанија и Италија – за да ги поттикнуваат другите членови да се помират со нивното лидерство. Но, ако тоа стане официјална политика на Унијата, како ќе работи овој механизам? Самитот одржан минатата недела, ни дава неколку можни варијанти. Лидерите на земјите од Унијата, кои влегуваат во составот на Европскиот совет, го дискутираа прашањето што треба да кажат подоцна во март, кога ќе ја одбележат годишнината од потпишувањето на Римскиот договор, каде се положени темелите на Унијата. Една од последните точки на заклучниот документ предизвика тревога во владите на земјите од Источна Европа и независните скандинавци : Ние ќе ја продолжиме заедничката работа во името на постигнување на народно блага со разбирањето дека некои од нас можат да се движат поблиску, подалеку и брзо во некои области и дека е неопходно да биде оставена отворена вратата за оние кои сакаат да се придружат подоцна, и да се зачува единствениот пазар, Шенген зоната и ЕУ како целина. Единствена и неделива унија, чии членови ќе дејствуваат заеднички таму каде што е можно, но со различна брзина и интензитет таму каде што е потребно. Оваа точка беше наменета за оние кои се движат напред со побавно темпо, дека тие се уште се членови на тимот. Во завршниот документ што се однесува на иднината на Европа, кој неодамна беше предложен од претседателот на Еврокомисијата Жан-Клод Јункер, идејата за Европа со различни брзини беше илустрирана со целосно безбедни примери како овој за подготвеноста на 12 членови на ЕУ да ги координираат транспортните средства со пристап до интернет.
Само дека сето ова претставува обид да се замаже за реалноста. Поверојатен е всушност концептот за Европа со различни брзини да доведе до обединување на клучните членови на еврозоната во финансиски унија. Засега не е јасно кој од членовите на еврозоната ќе побараат да се создаде таков сојуз и кој ќе ги исполнува условите за влез во него, само дека овие измени ќе станат загрижувачки Тинг за сите кои примаат финансиска помош од ЕУ и кои не се членови на еврозоната .
Ако се формира буџет на две нивоа, е јверојатноат дека главните донатори ќе побараат голем дел од парите да останат во првото ниво, поделба меѓу најблиските членови. За членовите на овоаа клучна група ќе биде каде поедноставно да постигнат консензус за сите прашања – како граници, имиграција, трудовото законодавство, па дури и даноци. На крајот Унијата ќе стане организација по германски модел, каде дискусиите секогаш претходат на донесувањето на решение, но во која никој нема да почне да се додворува кон оние кои не се подготвени да го следат мнозинството. Токму таков пристап Нима кандидатот за претседателските избори во Франција Емануел Макрон. Минатата недела тој рече: Ако на еврозоната не и се дало да постигне напредок во последните неколку години, тоа е затоа што таа се срами од себе и се плаши да си погледне во лицето на оние кои се одлучија да останат на балконот и оние кои се во лобито. Ајде сите да пробаме да ја реализираме идејата за Европа со различни брзини.
Доволно тешко е да се прифати заслужената доверба скриената зад закана тука, ако таа се состои во тоа што јадрото нема да почне да се грижи за тоа дали овие земји ќе останат во ЕУ или ќе го напуштат. Меѓу членовите на еврозоната нема согласност за прашањата на фискалната политика. Очигледно е дека тие не можат да постигнат согласност дури и на проектот за воведување на единствен финансиски данок промет, кој беше предложен од Еврокомисијата во 2011 година Овие 11 земји кои влегоа во работната група за овој данок се и членови на потенцијалното јадро на Европа со различни брзини. Но на нив засега не им успеа да постигнат некакви значајни резултати, а Естонија ја напушти работната група. Од самиот почеток, главниот проблем за ЕУ беше тоа што тој не успеа да ги формулира своите федералистички цели, правејќи економските предности на Унијата достапни за повеќе земји, од кои некои не сакаа да го жртвуваат својот суверенитет во замена за овие бенефиции. Да бидат преместени овие земји во категоријата втора класа не е толку едноставно како што да бидат поразени со повеќе гласови, како што се случи со Полска минатата недела. За тоа ќе биде потребна федералистичка одлучност од страна на групата на економски силните земји од Унијата. Ако некој биде турнат настрана поради тоа што се движи премногу бавно, друг треба да биде подготвен да се движи брзо. Во Германија канцеларката Ангела Меркел и нејзиниот главен ривал на претстојните избори – лидерот на социјалдемократите Мартин Шулц, најверојатно ќе покажат решителност, која е неопходна за поблиска унија. Истото ќе направи го и Макрон, ако ја освои победа во Франција. Само дека лидерите на Шпанија, Италија, Холандија и Белгија едвај ќе бидат возбудени од оваа идеја, имајќи гја предвид раздробеността на политичките системи на овие земји и недокажаните позиции на владите.
Во секој случај речиси невозможно ќе биде почетокот на собирањето на групата на “брзите” држави пред завршувањето на изборите оваа година. Во меѓувреме ќе продолжат преговорите за идната структура и страните ќе пробуваат различни конфигурации.
Во петокот, на 10 март, Белгија, Холандија и Луксембург ја поканија Вишеградската четворка – Полска, Унгарија, Словачка и Чешка – одделни разговори за прашањето за иднината на Унијата. Лидерите на земјите од Бенелукс, исто така, планираат да се состанат со своите колеги од Прибалтикот. Премиерот на Холандија Марк Рјуте кој стои зад оваа иницијатива, сака да ја искористи традиционалната холандска техника за формирање на консензус со надеж за тоа дека таа ќе работи побрзо подобро отколку лошо спакуваните закани за исклучување. Можно е наскоро да се формира нов консензус. Можно е источноевропските и скандинавските земји едноставно да изработат свои планови. Тоа не е многу поволена опција за некои од овие земји, кои потенцијално би можеле да влезат во јадрото на Унијата. Колку сложена да е варијантата за Европа со различни брзини, можно е неговите алтернативи да се покажат уште полоши.
———-
Леонид Бершидски, агенција “Блумберг”. Оригинал на публикацијата: https://www.bloomberg.com/view/articles/2017-03-10/a-multispeed-europe-will-be-hard-to-pull-off