Живееме во турбулентни времиња и сè потешко е да се остане оптимист за иднината. Климатските промени ја загрозуваат благосостојбата на човештвото и здравјето на планетата, а просторот за обезбедување праведна и одржлива иднина за сите сè побрзо се стеснува, пишува Al Jazeera. Неофашизмот се шири низ континентите. Милитаризмот е во пораст. Во живо го следиме геноцидот во Палестина, додека војни беснеат од Судан до Украина и Мјанмар. Работниците ширум светот се соочуваат со напади врз нивните политички права и слободи.
Сето ова се случува во рамки на глобална империјалистичка економија што постојано генерира нееднаквост, сиромаштија и конфликти, водена од капиталистичката логика на бескрајна акумулација, логика што нè води кон планетарен колапс. Потребни ни се алтернативни визии и тоа итно.
Во оваа насока, на крајот од 2024 година, Havana Group на Прогресивната интернационала ја лансираше својата Програма за акција за изградба на нов меѓународен економски поредок. Таа беше објавена по повод 50-годишнината од усвојувањето на првичната Програма од страна на Генералното собрание на Обединетите нации во 1974 година. Таа првична програма се стремеше да воспостави принципи на еднаквост меѓу народите, но беше попречена од нафтените и должничките кризи во Глобалниот југ, како и од отпорот на САД кон нејзиното спроведување.
Денес, Програмата за акција од 2024 има поголеми шанси за успех. Многу земји од Глобалниот југ значително ја зајакнаа својата економска и политичка моќ во последните пет децении. Во исто време, Глобалниот север е погоден од економски политики како „Америка на прво место“ на поранешниот американски претседател Доналд Трамп. Американскиот унилатерализам ги наруши децениските обиди за координација на Северот во одржување на својата доминација.
Во овој контекст, новата агенда предлага политики што можат да го намалат јазот меѓу Северот и Југот и да овозможат „одржлива иднина“ и „заеднички просперитет“ на глобално ниво. Програмата идентификува пет клучни области за заедничко дејствување на земјите од Југот: клима, индустрија, финансии, технологија и управување. Во секоја од овие области се наведени конкретни цели и мерки за нивно постигнување.
Предложени се 31 мерка, комбинација од стари иницијативи и нови идеи, како подобрување на трговските услови, клубови за рециклирање отпад, и развој на јавна дигитална инфраструктура. Најзначајниот нов фокус е климатската правда. Тука агендата е храбра и јасна, барајќи целосен суверенитет над ресурсите, изобилство чиста енергија, крај на економската зависност, праведна размена на материјали и енергија и климатски репарации.
Целиот сет од 31 мерка може да се разбере како план за она што египетскиот економист Самир Амин го нарекуваше „разврзување“ (delinking). Тој веруваше дека суштината на антиимперијалистичката стратегија е во одвојувањето од диктатите на Северот и фокусирање на интересите на народите од Југот.
Амин посочуваше дека тоа подразбира индустријализација за производство на домашни стоки, заживување на селското земјоделство и воспоставување на економски суверенитет. Сите овие компоненти се присутни во Програмата на Прогресивната интернационала.
Во срцето на секоја предложена мерка е повикот за координирано дејствување меѓу земјите од Југот преку создавање клубови, агенции, мрежи и заеднички институции. Програмата повикува на повторно заживување на концептот „единство во различноста“ – еден од клучните принципи на Конференцијата во Бандунг во 1955 година, кога 29 азиски и африкански земји се здружија против колонијализмот и неоколонијализмот.
Лесно е сево ова да се отфрли како утопија, особено со оглед на историските и регионалните поделби меѓу земјите од Југот. Сепак, не треба да се потцени важноста на иницијативите за надминување на поделбата Север-Југ и градење на порамноправна, одржлива и праведна иднина.
Останува и прашањето дали навистина можеме да се потпреме на владејачките елити за водство во овој процес. Програмата верува дека можеме, но реалноста е дека државите и нивните политички класи се сè повеќе под контрола на капиталистичката логика и глобалниот пазар.
Често, токму тие елити се меѓу главните придобивачи на постојниот систем. Владите на Глобалниот југ не се секогаш само жртви, во многу случаи, тие активно учествуваат во одржувањето на истиот поредок од кој нивните граѓани страдаат.
Затоа, задачата пред нас не е да чекаме спас од просветлените владејачки класи, туку да изградиме нови економски и политички системи одоздола, системи што навистина ќе служат на народите.