И покрај ризиците, размената на територии меѓу Косово и Србија би можела да биде од корист за двете земји и за ЕУ. Европа има интензивен и разбирлив страв од промена на националните граници. Но, разговорите за размена на територии меѓу Косово и Србија, кои веќе две децении се во суров конфликт, заслужуваат претпазлива поддршка. 
Ова значи дека крајот на годините на конвенционално размислување во западните надворешно-политички кругови заврши. Но, тензијата меѓу Србија и Косово е сериозна главоболка за континентот што треба да се надмине. Таа ја храни нестабилноста на југоисточниот дел на Европската унија и претставува сериозна пречка за интеграцијата на Западен Балкан во блокот.
Србија не ја признава косовската декларација за независност во 2008 година и официјално ја разгледува територијата чија етничка популација е претежно албанска како бунтовна провинција. Пет земји-членки на ЕУ, исто така, не го признаваат Косово. Повеќето од нив, како Шпанија, имаат свои сепаратистички стравови. Русија и Кина го држат Косово надвор од ОН и во меѓународна изолација. Додека ќор-сокакот продолжува, ниту една земја нема вистинска надеж за пристап во ЕУ.
Брисел јасно му стави до знаење на Белград дека треба да го реши спорот со Косово пред да стане членка на ЕУ. Не постои решение за косовската загатка без договор со кој двете страни всушност поддржуваат, а размената на територија е клучна за таков договор.
Косово ќе ги тргува своите северни општини со српско мнозинство за оние со албанско мнозинство во југозападниот дел на Србија. Србија ќе го признае Косово и ќе го зголеми своето противење на членството во ОН. Косово ќе се залага за заштита на средновековните српски манастири и нивното преостанато српско население. Главната забелешка е дека некаде ги менуваат границите – заканувајќи се на границите низ целиот регион.
Зошто Србија ќе прифати ваков договор?
Бидејќи тоа претставува признание дека американските и европските политики не успеаја. Косово се распаѓа под меѓународен надзор, а Србија треба да ја признае својата независност и територијалниот интегритет. Размената ѝ овозможува на Србија да каже: “Се обидевте да го направите ова без нас и тоа не функционираше”.
Таквите признанија се моќни, особено кога земјите се борат со моќта на емоционално оптоварени аргументи како што се историја, идентитет и територија. Од своја страна, Косово го стекнува правото на полноправна членка на меѓународната заедница и има појасен пат кон членството во ЕУ. Таа веднаш можеше да се приклучи кон Советот на Европа, ставајќи ги своите луѓе под заштита на Европскиот суд за човекови права.
Зошто тогаш има толку многу опозиции?
Канцеларот Ангела Меркел минатата недела рече: “Има обиди за приговори на граничните преговори и не можеме да го сториме тоа”. Карл Билд, кој беше дел од проблемите на регионот веќе 30 години, ја нарече идејата за “рецепт за геополитичка нестабилност”. Од друга страна, Волфганг Петрич, главниот преговарач на ЕУ за косовските мировни преговори, ја поддржува оваа идеја. Главната забелешка е дека некаде ги менуваат границите – заканувајќи им се на ги границите низ целиот регион.
Македонија има големо етничко албанско малцинство кое доминира на територија лоцирана на периферијата на главниот град Скопје – отцепувањето би значело страшна војна. Регионот со претежно српско население во Босна и Херцеговина рутински се заканува да се одвои. Сигурно размена на територии ќе го охрабри? Пред осум години, отидов во Македонија и Босна и Херцеговина како дел од Меѓународната кризна група за да ја проучувам токму таа закана. Јас и моите колеги во Албанија и во Србија заклучивме и дека ризикот е реален, но и податлив. Оттогаш, Македонија стана многу постабилна и има прогресивна, мултиетничка влада. Членството во НАТО е можно уште наредната година. Албанското население во земјата е прагматично и е задоволно да живее во земја со добри изгледи за европска интеграција и просперитет.
Србите во БиХ – ова е уште едно прашање. Раководството на Србија и многу од тие луѓе навистина сакаат да бидат разделени. Досега знаат дека е невозможно. Поглед на картата. Нивниот регион се состои од две половини: сиромашен, мал исток долж српската граница и поголем, побогат запад, достигнувајќи ја Хрватска. Здружението со нив е малата самоуправа Брчко. Србите можат утре да прогласат независност, но две третини или повеќе од нивниот народ ќе биде отсечен на запад без земја на пријателска територија. Уставот на Босна и Херцеговина веќе му обезбедува на својот регион исклучително широка автономија, која најверојатно ќе биде загубена по неуспешното отцепување.
Многу од старите Балканци инстинктивно ги дигаат своите раце од промените во границите, тврдејќи дека ја одразуваат логиката на застрашувачкото етничко чистење од 1990-тите. Сепак, овие беа премногу агресивни дела, и сега тоа ќе биде поинаку. Косово и Србија зборуваат за заемно корисен договор со значителна поддршка меѓу луѓето кои ќе бидат директно погодени. Тоа ветува дека ќе донесе вистинска добра волја, што на крајот не му недостасува во регионот.
———————————————-
Марко Прелетс – професор на Колеџот за јавна политика на Централноевропскиот универзитет. / Политика