Американскиот потпретседател Мајк Пенс ја посети Подгорица. Неговата посета беше поврзана како со спроведување на јадранскиот самит, така и со влегувањето на Црна Гора во НАТО. На самитот присуствуваа и балканските лидери, но главната ѕвезда беше американскиот потпретседател.
Се сетив дека заедно со Црна Гора половина од поранешните југословенски републики се членки на НАТО (Словенија, Хрватска и Црна Гора), а втората половина (Босна и Херцеговина, Србија и Македонија) или очекуваат членство, или засега не си ја определиле позицијата. Најблиску до прифаќање е Македонија, особено откако на власт, совладувајќи сериозната криза, дојде премиерот Зоран Заев. Србија сé уште избира својот пат меѓу Истокот и Западот, а Босна и Херцеговина поради внатрешни проблеми, исто така, е далеку од влегувањето во пактот. Од стратешка гледна точка, без оглед на тоа дека секој нов член е потенцијално важен, НАТО сепак особено “брзо” ја прифати Црна Гора. Неговото влегување имаше за НАТО критичен момент , бидејќи, преземајќи ја Црна Гора, НАТО јго затвори Јадранското Море и практично си обезбеди апсолутно доминација во овој регион. Грција, Албанија, Црна Гора, Хрватска и Италија – сите тие се страни, со помош на кои НАТО обезбедува целосна контрола над Јадранското Море и влегувањето во него (единствениот од преостанатите “ненатовски” објекти во Јадранот е пристаништето Неум во Босна и Херцеговина) . Црна Гора беше последното што недостасуваше во алката. Само што тоа не беше стекната лесно од НАТО. Независно од тоа дека Црна Гора има сè на сè 620 000 жители и околу 2.000 војници, земјата има исклучително важно геостратешки положба. Ако некоја друга сила беше станала доминантна во Црна Гора и ја беше вклучеило во својата, а не во НАТО, сфера на влијание, тогаш целиот план на НАТО за контролата на Јадранското Море би бил неуспешен.
Природно е разбирливо која би можела да биде оваа “втора” сила: станува збор за Русија. Дали се обидуваш Русија да спречи влегувањето на Црна Гора во НАТО?
Судејќи според сè, да, и при тоа се потпираме и на длабоките несогласувања, постоечки во самата Црна Гора.
Минатата година беа одржани неколку социолошки анкети, чија цел беше да се разбере расположението на населението за влез во пактот. Разјаснието е дека прашањето за членството во НАТО ги раздели Црна Гора, а некои анкети покажаа колку се оние кои се против влегувањето во пактот.
Етничкиот состав на населението на земјата, исто така,ја одигра својата улога. Според последниот попис на населението (2011) овие од граѓаните на земјата, кои се сметаат за Црногорци, не се мнозинство (тие се 45%). Околу 29% се изјаснуваат како Срби, а останатите се Бошњаци, Муслимани, Албанци, Македонци, Хрвати и сл Анкетите потврдуваат и она што беше можно да се претпостави: Црногорците целосно го поддржуваа членството во НАТО, додека Србите беа против. Ова може да биде објаснето со јавниот страв кој им сугерира на Црногорците најголема како големина Србија. Секако, најмногу правилно од сè беше даим се понуди на граѓаните на Црна Гора да одржат референдум, но тоа не се случи, што само по себе е многу важно. Како по правило референдум не се спроведува тогаш кога не е јасно дали ќе дојде до посакуваниот резултат. Ќе потсетиме дека во Хрватска референдум за влез во НАТО, исто така не се одржи, иако тоа да е исклучително важно прашање и е потребно тој да бидам наменет на јавноста. Сепак по претпоставка референдумот во Хрватска би бил дипломски со позитивен резултат.
Ако влегувањето на Словенија, а потоа и на Хрватска и Албанија а беше речиси формално, тогаш влезот на Црна Гора во НАТО беше проследена со многу повисок напон. Зошто? Бидејќи причина за судирите меѓу САД и Русија се почесто стануваат Балканот. Од овој факт сега може Македонија за нејизиниот влез во Алијансата да ја искористи Русија, која гледа дека САД се повеќе самоуверено се сместуваат во соседството покрај неа, о сака да го прошири своето влијание во други региони – најдобро во оние каде Американците се уште не се толку силни.
Од оваа гледна точка со Црна Гора беше идеално, само ако се смета за финале потпишувањето на документот за влезот на Црна Гора во воениот сојуз, а победа овој пат ја однесе САД, а Русија претрпе пораз. Уште повеќе тоа не е крај на историјата, туку само крај на една глава за Јадранот и почеток на продолжението, чие место на акција ќе биде целиот Балкански Полуостров. И ако Русија одлучи, како и претходоно да се стреми кон проширување на своето влијание во овој регион, тогаш двата центара на кои таа ќе се концентрира, ќе се Белград и Бања Лука.
Само дека нема слсика за тоа колку активно ќе дејствува Русија. Едни луѓе мислат дека таа ќе се обиде конечно да ја улови Србија во својата сфера на влијание, и некои во Србија дури се надеваат на тоа. Други сугерираат дека Русија ќе ги поддржи претходни добрите односи со Белград и дури ако Србија влезе во Европската унија таа тоа ќе може даго смета на дружба со Руската Федерација. А една таква дружба би можела да одигра поголема улога, затоа што секој член на ЕУ има право на вето на одлуките на Унијата.
Сдруги зборови, ако Србија веќе беше станала член на Унијата, тоа можеше да биде можно таа да ги блокира антируските санкции кои ЕУ ги воведе во однос на Русија. Ако ситуацијата биде оценувана реалистично, тоа во вакво опкружување на Русија едвај би ни дало да преземе какви било сериозни дејствија.
Ако Србија би направила избор за патот кој кардинално се разликува од изборот на нејзините соседи во регионот, таа би останала во тешка позиција.
Русија тешко би можела да ги надомести негативните последици за неа од таков избор, да не зборуваме за можните закани. Во последните години Србија всушност почувствува што значи да одржува добри односи со Русија.
За оние политички струи кои сакаат максимална конфронтација со Русија, Балканот веќе се претвори во бојно поле на кое треба да се борат со руското влијание. Еден од претставниците на овие струи е, се разбира, американскиот потпретседател Мајк Пенс, кој во Подгорица изјави дека Русија сака да “го дестабилизира” Западен Балкан и да ги оддели од Западот, покажувајќи им го “нивното место”.
Станува збор за тоа дека црногорските власти обвинија “руски шпиони” во обид да организираат државен удар, чија цел беше да се спречи влегувањето на Црна Гора во НАТО.
Навистина ли беше така? Тешко е да се каже.
Некои сметаат дека одредени обиди биле преземени од страна на локалните сили, кои се поставени против НАТО, а Москва немала со нив никакви односи. Од друга страна нејзината емпатијата не треба да се отфрла, бидејќи факт е дека на Русија не и се допаѓа стапувањето на Црна Гора во НАТО. Или е можно работата да е во тоа дека Русите инвестираа премногу во црногорскиот недвижен имот, а сега таа се покажува на “територијата на НАТО”.
Иако руски богаташи не се вознемируваат од тоа: доволно е да се погледне колку тие купиле во Лондон и во други “НАТО градови”. Што и да било руското влијание на Балканот, за луѓе како американскиот потпретседател тоа е големо и опасно. “Како што ви е познато, Русија продолжува да се стреми кон насилна промена на државните граници, и тука, на Западен Балкан, Русија се обидува да го дестабилизира регионот, поткопувајќи ги вашите демократии и да ви оддели едни од други и со остатокот од Европа” , рече Пенс во својот говор кој лидерите на Балканот кој се слушаше со внимание.
“Ние цврсто сме убедени дека иднината на Западен Балкан е на Запад. Ние ве уверуваме дека САД се заинтересирани за изградба на односи, кои ги зајакнуваат врските меѓу овие земји, европската заедница и САД “, рече Пенс, нагласувајќи дека решителноста на Црна Гора да влезе во НАТО, иако со рускиот притисок, е” пример за целиот свет “.
Пенс пристигна во Подгорица од Грузија, кавкаска држава која води во 2008 година кратка војна со Русија, а пред Грузија ја посети Естонија. Таму тој исто така, потврди дека Прибалтикот може да смета дека САД ќе ги заштитат од “руската агресија”. Со други зборови антируски американски политичка елита не ја доби Хилари Клинтон, но за сметка на тоа доби Мајк пензија, кој прави се за него. Цело ова време Трамп седи во белите дом и “мудра премолчува” кога станува збор за Русија, Западен Балкан и слични тешки прашања. Пенс го продолжува она што би ко праела Хилари Клинтон.
Битката за Јадранот заврши и сега се одвива борбата за целиот Балкански Полуостров, бидејќи некакви си “неопределени” територии за САД – се глупост. Но сигурно е пред десет години и Русија тука била речиси партнер. Тогаш, како САД се подготвуваат да ги прошират своето влијание врз целиот регион? Да погледнеме, иако ни е јасно за какви места станува збор: Босна и Херцеговина, Србија и Македонија. За балканските лидери тоа беше можност да се сретнат со американскиот потпретседател, кој е така загрижен за судбината на Западен Балкан, и кој го заврши својот говор пред насобраните со зборовите: “Ви благодарам. Бог да те благослови. Господ Бог да ги благослови вашите народи и Соединетите Американски Држави. ” За време на средбата на Пенс со премиерот на Србија Ана Брнабич , таа рекла дека дијалогот меѓу САД и Србија, кој беше започнат од претседателот Александар Вучиќ, на состанокот со Пенс во Белата куќа, продолжува “многу добро”. На Хрватска, најверојатно, не и се допаднал фактот дека, според зборовите на Пенс, на Црна Гора и припаѓа “улогата на лидер за одржување на стабилноста и безбедноста во регионот на Западен Балкан”. Со други зборови, се чини дека тој и ја предаде на Црна Гора штафетата палка на “лидер на регионот”, која пред тоа САД и го беа дале “Сервисот” на Хрватска и воопшто на сите нови политички елити кои доаѓаат на власт.
На крајот на краиштата зборуваме за Балканот, каде што сега со брзо темпо се акумулираат големи сили. Зборуваме за Балканот, кој не толку одамна “извади ” територии од различни влекачи на земјата, претворајќи ги членовите на Движење на неврзаните. Па, што, сега доаѓаат нови времиња, за чие доаѓање во голема мера придонесоуваат и самите Балканци .
———
Д. Марјановиќ, Advance, Хрватска