Лидерите на земјите членки на ЕУ утрово беа во славеничко расположение затоа што по неколкудневните често напнати преговори во Брисел, се договорија за седумгодишен буџет на ЕУ и пакет за помош на членовите кои се најпогодени од кризата предизвикана од пандемијата на коронавирус.
Прослава и самопофалба во Брисел
„Успеавме. Верувам дека овој договор ќе се смета за клучен момент на европското патување, но исто така ќе нè одведе во иднината“, рече претседателот на Европскиот совет Шарл Мишел во раните утрински часови од понеделникот наутро.
Претседателот на Европската комисија Урсула фон дер Лејен, францускиот претседател Емануел Макрон, германската канцеларка Ангела Меркел и други дадоа слични изјави, меѓу кои и хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ, кој го опиша конечниот договор како „невиден успех“.
Планот за обнова од 750 милијарди евра предвидува 390 милијарди грантови и 360 милијарди заеми, додека седумгодишниот буџет е 1074 милијарди евра. Целиот финансиски пакет на тој начин достигнува 1.800 милијарди евра.
Вешта игра на „штедливата петорка“
На договорот му претходеше еден од најдолгите преговори во историјата на Европската унија, што траеше повеќе од 90 часа. Иако нема сомнение дека успехот е постигнат на крајот и дека ЕУ како целина е зајакната со овој договор во Брисел, многу требаше да се жртвува во процесот на преговори, убедување, кавги, компромиси и високи тонови.
Затоа, вреди да се осврнеме на темните страни на овој историски договор.
Главната пречка за конечниот договор беше група на земји што први се нарекуваа „штедливите четири“ (Холандија, Австрија, Данска и Шведска), која потоа на самитот им се придружи на Финска, па тие станаа „штедливите пет“. Петте одбија да го прифатат заедничкиот предлог на Германија и Франција да им помогнат на јужните членки кои се најпогодени од пандемијата на коронавирус, предлог поддржан од ЕК, заземајќи го првичниот став дека целата финансиска помош треба да биде во форма на заеми, а не грантови.
На крајот, од 500 милијарди евра предложени грантови, беа договорени 390 милијарди, но вреди да се напомене што членките на „штедливите пет“ добија, за да го поддржат целиот договор.
Отстапки на Холандија, Австрија, Финска …
На пример, во конечниот договор претставен од претседателот на Европскиот совет Шарл Мишел, Холандија заштити голем дел од царинските приходи што ги добива од пристаништето во Ротердам, најголемото во Европа. Ова го направи многу среќен премиерот на Холандија, Марк Руте, еден од најжестоките во спротиставувањето за неповратната помош на јужните членови. И се исплатеше и на Финска што во последната минута влезе во возот на „штедливите пет“, па одеднаш доби 100 милиони евра за регионален развој на нејзиниот ретко населен север.
Може да биде задоволен и австрискиот канцелар Себастијан Курц, кој доби значителни отстапки за Австрија за неговата поддршка на „историскиот договор“. Имено, според првичниот предлог на Европската комисија, за седумгодишниот буџет на ЕУ, Австрија требало да уплати 137 милиони евра помалку во буџетот на ЕУ отколку порано, а по самитот во Брисел таа сума е зголемена на 565 милиони евра. Ова значи дека Австрија ќе обезбеди 4 милијарди евра помалку за европскиот буџет до 2027 година од првично предложените.
„Рабат“ добиле и Холандија (1,92 милијарди евра годишно), Данска (377 милиони евра) и Шведска (1 милијарда евра), што значи дека нивното тврдоглаво спротивставување на првичниот предлог се исплатеше на крајот.
Кратење на некои од најважните програми на Европската унија
Исто така, значајно е кои ставки доживеале значителни намалувања во седумгодишниот буџет на ЕУ. Овие се, на пример, здравствени програми (Health4EU), истражување (програма Horizon) и климатска транзиција. Хенрик Енделеин, директор на влијателниот тинк-центар Jacques Delors Centre, на кратко и остро коментираше на својот профил на Твитер, велејќи: „Тоа не е штедливост. Тоа е глупост“.
Исто така, значајно е што некои медиуми ја прогласуваат претседателката на ЕК Урсула фон дер Лејен за најголем губитник во целиот процес, како австрискиот конзервативен весник „Ди Пресе“, близок до владата на Курц.
„Бриселски дебакл на Урсула фон дер Лејен“ е насловот на анализа објавена утрово од изданието, во која се вели дека шефовите на државите членки „брутално ги демонтирале амбициозните цели на претседателот на ЕК“, со посебно спомнување за кратењето на пари за здравствени, климатски и истражувачки програми. Се споменува и темата за владеење на правото.
Поточно, Health4EU, програма посветена на набавка на лекови и медицинска опрема, требаше да има 9,4 милијарди евра во буџетот на ЕУ до 2027 година, но таа беше скратена на 1,7 милијарди. Буџетот на програмата за истражување Horizon е намален за 8,5 милијарди евра. Заклучокот на „Ди Пресе“ е дека ЕК под Фон дер Лејен се покажа како политички слаба и дека шефовите на ЕУ се согласија за сè покрај претседателката на ЕК. На долг рок, ова би можело да биде проблем за ЕУ, на која сè уште и треба политички силна Комисија.
Триумф на Полска и Унгарија
Друга голема тема што стана жртва на бриселскиот компромис е прашањето за владеење на правото во земјите-членки на ЕУ, што особено се однесува на Полска и Унгарија. Двете членки профитираа од европските фондови, што не ги спречи да спроведуваат де факто антиевропска политика во последниве години и сериозно да се закануваат на владеењето на правото во нивниот двор. Затоа, беше предложено парите од европските фондови во иднина да бидат поврзани со почитување на владеењето на правото, што во конечниот предлог беше доста разводнето од бриселскиот метајазик.
Едноставно кажано, унгарскиот премиер Виктор Орбан и владејачката партија Право и правда во Полска (ПИС) ќе можат да продолжат со демонтирање на владеењето на правото и човековите права во Унгарија и Полска, соодветно, без да се грижат дали ќе ги чини тоа милиони од Брисел. Изјавата на Орбан по самитот сведочи и за фактот дека Унгарија и Полска го напуштија Брисел повеќе од задоволни.
„Унгарија и Полска покажаа дека е неприфатливо за народите, што го наследиле владеењето на правото, да критикуваат и да држат предавања на нациите борци за слобода, кои поминале низ тешки времиња под комунистичките режими“, рече Орбан триумфално.
Колбас од Брисел
Во секој случај, не постои сомнеж дека Бриселскиот договор е еден од најголемите успеси во историјата на ЕУ, кој честопати беше потресен од серија кризи во последните години. ЕУ ќе се бори против кризата што доаѓа како резултат на пандемијата на коронавирус со повеќе или помалку јасен план, со дарежливи фондови и со многу трули компромиси, од кои темата за владеење на правото е секако најпроблематична.
Од друга страна, легендарниот германски канцелар Ото фон Бизмарк уште во 19 век предупреди дека е подобро да не се види како се прави колбас ако сакате тој да ви остане вкусен и дека истото важи и за законите и политичките договори. Овој пат компромисниот колбас во Брисел беше правен повеќе од 90 часа, имаше сè и сешто, но со конечниот резултат сите лидери на членки се всушност задоволни. Сепак, знаеме како се направи колбасот, па затоа не треба да се изненадуваме ако во некој момент во следните седум години почувствуваме горчлив вкус во устите.