Поимите “Балкан” и “криза” одамна станаа речиси синоними и никој не се чуди за заострување на ситуацијата во овој регион. Но, она што се случува на Западен Балкан во последните неколку недели, всушност излегува надвор обичниот круг од проблеми и претставува на најдлабоката криза од времињата на југословенските војни во 90-тите години на минатиот век.
Не во една-две, а истовремено во сите шест уште не влезени во ЕУ земји ситуацијата се наоѓа на работ да излезе конечно надвор од контрола, и тежина зад себе врз останатите соседи.
Лидерите на Албанија и Косово се закануваат да започнат преговори за обединување, ако ЕУ не им понуди јасна перспектива за влез.
Во Србија трета недела одат протести против победата на претседателските избори на Александар Вучиќ, и наметна во земјата во суштина единствена власт.
Босанските Срби одржаа тренинг референдум за датумот на државниот празник и сега се закануваат со референдум за отцепување од Босна, поради што нивниот лидер Милорад Додик веќе се најде под американски санкции.
Санкции го загрозуваат и актуелното раководство на Македонија, каде што четири месеци по предвремените избори старата власт одбива да им дозволи на опозицијата да формира нова влада, бидејќи тогаш во него ќе влезат албански партии кои бараат создавање на албанска автономија.
Во самата Албанија ситуацијата со изборите исто така не е во ред – до изборите останува помалку од еден месец, а опозицијата одбива да учествува во нив.
Конечно на лидерите на опозицијата во Црна Гора им се суди – против нив се покренати официјални обвиненија за обид за организирање на државен удар со поткрепа на Русија. Сето ова воопшто не личи на случајност и демократско европска иднина, што му беше ветена на регионот уште во 2003 година на самитот во Солун, кога ЕУ најави дека ќе ги прифати во Унијата сите земји од Западен Балкан.
Од тогаш во Унијата влезе само Хрватска, а за останатите држави дури нема примерен датум за вклучување, иако некои од нив добиле официјален статус на кандидати пред повеќе од 10 години. И едвај сегашната криза, опфаќајќи го целиот регион, ги принуди лидерите на ЕУ да се сетат дека во изминатата деценија и половина тие воопшто не успеаја да ги ирегулираат балканските конфликти кои сега можат повторно да се разгорат. Виновници за овој неуспех Европејците не бараа долго кој сти зад тоа – тоа е Русија, а исто Турција и Кина, кои со своите кредити, инвестиции, мека сила и едноставно глуп пример ги туркаат балканските лидери да се одржуваат во деструктивен дух , да не се вршат европските препораки и да влегуваат во конфликти меѓусебно, а со тоа да се спречува мирна интеграција на регионот во ЕУ.
Ако немаше интервенција на трети страни, Западен Балкан одамна требаше да се помири и стане полноправна дел од обединета Европа.
Таквото објаснување буди многу прашања, на пример за реалните размери и цели во активноста на трети земји на Балканот. Но главниот од нив е како Европејците го замислуваат постоењето на земјите и уште повеќе на целиот регион, чии надворешни контакти во сите сфери беа затворени не само во Европската унија туку и со никој друг. Доминацијата на ЕУ и во економскиот, и во политичкиот живот на Западен Балкан е без преседан, такви силни позиции Европа нема во ниту еден регион на светот. И ако дури и при такви речиси идеални услови Унијата не е способен да ја демонстрира стабилизирачката улога на својата надворешна политика, тогаш каде воопшто тоа може да го стори тоа?
Се разбира, земјите од Западен Балкан не живеат во вакуум и не на Меркур: тие имаат политички, економски и историски врски не само со Унијата. Но, овие врски отстапуваат десетици пати помалку отколку врските со ЕУ, а како цели не се спротивни на процесот на европската интеграција.
Руската експанзија во балканската енергетика престана пред неколку години и доби премногу ограничени резултати. А во областа на политиката активноста на Русија во регионот се сведува на симболичното незадоволство од проширувањето на НАТО, но во никој случај од ЕУ. Политиката на Турција на Балканот во уште поголема мера се состои само од светли гестови, насочени првенствено кон внатрешната турска публика.
Османлиската носталгија на Анкара ужива успех небаре само меѓу босанските муслимани, а останатите само ги плаши, вклучувајќи муслиманското население на Албанија и Косово.
И конечно, неколку десетици милиони долари кои Кина ги инвестира во Западен Балкан, зборуваат повеќе за тоа дека кинеското присуство во регионот засега е минимално.
Во светот е комплицирано да се најде друга група земји каде економската улога на Кина е помала отколку во земјите од Западен Балкан. И во трговијата, и во инвестициите на Западен Балкан сите три земји заостануваат од Унијата десетици и повеќе пати. А во областа на меѓународната интеграција властите дури не се обидуваат да понудат некаква алтернатива на влегувањето во ЕУ.
Од своја страна сите водечки балкански партии и апсолутното мнозинство од локалното население, како и пред тоа се стремат да влезат само во Унијата и никаде на друго место, независно од сите одложувања и тешкотии. Но и такво огромно влијание сепак се покажува недоволно за ЕУ, барем за да се стабилизира ситуацијата во регионот, да не зборуваме за одржлив развој на економијата и успешната евроинтеграција. Влегувањето на Западен Балкан во ЕУ сега изгледа уште помалку реално, отколку во 2003 година.
Илузијата на сиромаштија и омраза Главната причина за оваа вцепененост во неактивноста на самата Европа, каде политичари, медиуми, а по нив и гласачите слепо веруваат во целосно неверната идеја за Западен Балкан како за огромна црна дупка, каде сиромаштијата и фанатично меѓуетничка омраза е невозможно да бидат надминати со цената на никакви ресурси, уште повеќе кај ограничувањата, какви што ги има сега во ЕУ. Секако, кога таков стереотип ќе се наметне во Европа, секој европски политичар ќе отстапува со сите сили од темата за интеграција на Западен Балкан, бидејќи тие не се дружат од европските избирачи со ништо друго освен со нови и поголеми проблеми.
Независно од тоа, сепак оваа идеја е целосно неточна во сите нејзини компоненти. Прво, Западен Балкан дури по европските стандарди претставуваат многу мал регион. Се разбира, да се зборува за шест држави звучи импресивно, но нивната вкупна популација е едвај 18,3 милиони. жители Тоа е со милион и половина помалку од населението на Романија и два и пати пол пати помалку од тоа на Украина.
Истото е ситуацијата со балканската беда
Секако дека скандинавските стандарди за Западен Балкан се многу сиромашни. Но по светските – сосема не. Ако се пресмета просечниот БДП на човек од населението во шесте земји од регионот во 2015 година, тој ќе се покаже два пати поголем од украинскиот и само со 16% помал отколку што беше во Бугарија во 2006 година А бугарското ниво тогаш беше оценето како сосема доволно за да влезе оваа земја во ЕУ на 1 јануари 2007 година.
Приказните за меѓуетничката омраза и други балкански дивеења се исто претерани. Западен Балкан не се Турција. Овие земји за живееле неколку децении при социјализмот со неговиот моќен модернизиран потенцијал за јавните манири. Таму одамна е постигната општа писменост, задолжително е училишното образование, достапно е минималното медицинска услуга, повеќето од населението живее во градовите, а во главите се култивирани основни претстави за еднаквост меѓу половите. Вооружени етнички конфликти имаше доволно на Балканот во 90-тите години на минатиот век. Тоа се доста стари општества со просечна возраст од околу 40 година, поради што повеќето прекрасно ги паметат настаните со 15-20-годишна застареност и сосема се сигурни ека не го сакаат нивното повторување.
Социолошките истражувања покажуваат дека сега погонски средства за решавање на етничките конфликти, да речеме во Србија, се подготвени да се одржи само неколку проценти од маргинализираните. Секако, меѓуетничката непријателство не е исчезнато, но одамна престана да биде одлучувачки фактор во политичкиот живот. Таа постојано излегува во медиумите, го експлоатираат локалните политичари, но во овие зборови има многу повеќе инерција и цинизам, отколку реален фанатизам.
Сето ова одамна е преболедувано: сега мнозинството од жителите на Балканот се подготвени на радикални етнички попусти дури во замена на незначително зголемување на благосостојбата, а тоа благосостојба асоцира пред сè со евроинтеграциите. И конечно, балканските земји се доволно демократски држави со вистинска политичка конкуренција. Во последните неколку години ситуацијата во оваа област сериозно се влоши, но такви работи како смена на власта преку избори, слободни медиуми и опозициски партии не се нешто нечуено што значително се разликува Западен Балкан од други погранични области на Унијата.
крај на првиот дел на анализта на Центар “Карнеги”– продложува