Полицаец држи густо јаже во раката и повлекува зад себе човек со јамка околу вратот и со знак на градите на кој пишува „Пет колони“ и „Предавник“. Зад него оди насилна толпа скопјани, кои удираат, пцујат и фрлаат предмети кон несреќниот човек. Вака се однесувале непријателите на народот по војната.
И што направивте? Го прашав претседателот. Глетката беше толку непријатна што отидов директно кај Лазо Колишевски со барање да престане со оваа практика.
Дали навистина застанавте, се прашувам денес? Се сетив на ова кога, во една ТВ-емисија седумдесет и шест години подоцна, учесниците во дебатата – македонски професор по историја, млад истражувач, Македонец, Американец и новинар – мој поранешен студент, наброја неколку имиња на „пет колонисти „денес во Македонија. Меѓу нив го слушнав неговото име. Темата, се разбира, беше спорот околу историјата со Бугарија, и исто како пред една година, кога истиот новинар ми го растури животот со клип од две секунди од моето интервју на бугарската телевизија, се чувствував благо речено неоправдано .
Моето демократско образование, кое им го пренесувам и на моите студенти, вели дека нема предавници во политичкиот дијалог во либерално-демократското општество. Може да има само патриоти од обете страни на дебатата. Никој нема право да го нарекува својот противник предавник или петти колумнист само затоа што мисли поинаку.
Постојат само различни мислења, различни историски наративи, кои треба слободно да се изразат. Ако ова нешто не се случи, тогаш државата е во стагнација или оди наназад затоа што е лишена од својата главна алатка за напредок – критичко размислување. Ако не го сфатиме ова многу брзо, во повторување на овој меѓународен спор, каков што имаме три децении со Грција со земја-членка на ЕУ, нема да стигнеме никаде.
Ние мора да научиме да не ставаме барем етикети, да се слушаме и повторно да го цитираме Глигоров: Македонија е сложена формула.
Вознемирени сме од различното мислење и спасот го бараме од македонските историчари, верувајќи дека постои одредена монолитност за некаква заедничка македонска светска историска наратива. Токму спротивното. Некои наши историчари ги наоѓаат почетоците на нашата македонска нација меѓу античките Македонци, други во средниот век и други во средината на 19 и првата половина на 20 век. Првиот, од разбирливи причини, никогаш нема да го прифати Договорот од Преспа со Грција. Вториот никогаш нема да се откаже од Самуил и неговото кралство и ќе биде против Договорот за добрососедство и пријателство со Бугарија. Третите кои се најблиску до вистината се малку.
Сакам да кажам дека ако знаеме дека меѓу историчарите, како и во општеството како целина, постои ист недемократски дух и колегата може да се дефинира како предавник, станува сосема јасно колку ни треба либералниот дух на толеранција помеѓу наративите.
Овој дух недостасува насекаде, дури и во музиката, како што стана познато со брилијантниот Васил Гарванлиев, кому му посакувам успех на Евровизија. Исто така, недостасува на највисоко ниво. Актуелниот претседател Стево Пендаровски рече дека нашата земја не е во можност да реши ниту еден поголем проблем без странско учество. Ова, се разбира, е голем срам за партиските лидери, но и за него лично. Ова е срамота и за нас како граѓани. Но, ова само потврдува дека недостасува демократско размислување во македонската политика, како и кај новинарите и историчарите. Дали странците се решението?
Ако вклучиме странски посредници во македонско-бугарскиот спор, што нема да се случи се додека не бидат загрозени интересите на големите земји, т.е. НАТО, тогаш ќе се консултираат со нивните историчари, кои ќе ги известат не за нашата или бугарската, туку за западната политичка и историска литература, која е најблиску до историските факти.
Во таков разговор, некои работи што ќе ги слушнеме ќе ни се допаднат, други не. Дека македонската нација и јазик постојат и не само што никој не смее да ги негира, туку напротив секој треба да се однесува кон нив со почит. Како сојузници во големата антифашистичка борба за време на Втората светска војна, заедно со остатокот од југословенските народи, имаме трајни и нераскинливи врски. Но, исто така, на Балканот има само две земји кои немаат средновековно историско наследство, но се модерни, современи земји: Словенија и Македонија. Тие исто така ќе ја објаснат пан-бугарската идеја и како геополитиката го забрза создавањето на македонската нација од средината на 19-ти и особено во 1930-тите и 40-тите години на минатиот век.
Што се однесува до Кирил и Методиј, тие прво ќе ни објаснат дека низ цела Европа, писменоста и христијанството се шират од раздвижените градови Венеција, Дубровник или Солун, од економските и културните центри до внатрешноста. Така, и Македонците и Бугарите ќе разберат дека светите браќа всушност биле првенствено византиски службеници, а не Македонци или Бугари. Можеби тогаш конечно ќе разбереме од каде доаѓа сличноста меѓу грчката азбука и нашата кирилица и ќе престанеме да се расправаме дали ние или Бугарите сме лулка на словенската цивилизација. Но, ништо од ова нема да се случи, бидејќи во светот на државите, секој си ги објаснува работите. Да си помогнете себе си е основно правило на меѓународната политика, како што покажува искуството со вакцините,
Сфаќајќи го ова и чувствувајќи го нападот на бугарското торнадо, со текстови од пред две децении сакав македонското општество да започне дијалог со себе за ова чувствително прашање на идентитетот. Пред една година, во текст во Плусинфо, го вклучив алармот. Ја препознав бурата на хоризонтот и помислив дека покривот на куќата се санира кога сонцето грееше. За да го заштитиме, моравме да ја прилагодиме македонската историја на новото време. За жал, ние не го сторивме тоа и невремето не стигна.
Зошто? Прочитајте ја повторно приказната за претседателот Глигоров од почетокот на текстот и лесно ќе заклучите дека ниту една нормална личност не сака да биде во улогата на овој несреќен човек. Национализмот сè уште владее со Балканот.