Интересот на САД кон Балканот ту се зголемува, ту намалува. Во моментов се зголемува. Балканот е заостанат како прашање од второстепена важност за САД по завршувањето на ерата “Клинтон”. Вниманието кон регионот и влијанието врз него не треба да станат само второстепени точки од надворешнополитичката програма на американската администрација. Тоа коментира за “Нешнал интерест”, Џејмс Карафано, потпретседател на фондацијата “Наследство” за прашањата на надворешната и одбранбената политика и шеф на научно-истражувачки програми во областа на меѓународните односи и националната безбедност.
Тешко дека некој ќе оспори дека мирот и стабилноста на Западна Европа не треба да бидат за САД од витален интерес. Најсериозната надворешна закана за Европа е Путин.
Балканот е игралиште за неверодостојни луѓе – и најверојатно за нив ќе бидат важни повеќе приоритети. Има смисла оваа напаст да биде запрена, пред тие да излезат од контрола. Во сенката на Кремљ Русија активно се вмешала во случувањата на Балканот, а односите на Москва со САД станаа “очигледно непријателски”. Но, дури и при тоа Путин да има ограничени можности за понатамошни провокации во однос на Западот.
Што го прави Балканот најверојатната цел за интервенција на Русија
Ситуацијата во Украина е еден активен и исцрпувачки конфликт, кој е замрзнат во одреден степен. Путин не ги исполни своите обврски во Договорите од Минск, а веројатноста договорот од 2015 година, често нарекувана Второ Минск договор, да донесе мир е ништожно мала. Тоа, се разбира, не исклучува војната. Само што во овој момент Договорот од Минск е единствениот кој стои на дискусија на оваа прашање. Патем САД и Европејците јасно ставија до знаење дека санкциите против Русија, поврзани со спроведување на договорот, периодично ќе се преиспитаат, но нема да бидат откажани во блиска иднина. Во исто време американските чиновници дадоа до знаење дека ќе продолжат да ја поддржуваат Украина. Во февруари Трамп изјави дека познат пратеник од украинскиот парламент во блиско време САД нема да инсистираат на укинување на санкциите. А една недела подоцна Трамп изрази поддршка за Украина во писмо до претседателот на Литванија. Слични ветувања упати неодамна и државниот секретар Рекс Тилерсон. Неодамнешната анкета до експерти покажа дека “само по неколку месеци претедателство на Трамп … неговата администрација прави нагли изјави и зазема дипломатски позиции, слични на курсот на неговиот претходник Барак Обама”. Овие настани речиси не му остават на Кремљ можност да го прошири обемот на своите активности во Украина без натамошно противење како на Европејците, така и на Американците.
Перспективите за Путин во Прибалтикот исто не станаа оптимистички
Руската активност – од распоредувањето на војници во Белорусија до енергетски уцена, сајбер интриги, агресивна дезинформации и кампањи на активни настани – создава непотребно загриженост во регионот. И всушност разговорите за воена интервенција на Москва достигна невиден ниво по крајот на Студената војна. “Русија поседува способности за напад врз земјите од Прибалтикот за 24 часа”, гласи неодамнешен извештај на Литвански разузнавање. Ова предупредување се совпадна со извештајот на експертската група RAND, во кој беше направено заклучок дека Русија за неколку дена би можела да заземе голем дел од Прибалтикот – дури и при интервенцијата на НАТО. Од друга страна, трансатлантската заедница убедено изјави дека нема да дозволи зајакнување на руското присуство во регионот. Земјите од Северна Европа дадоа до знаење дека Прибалтиот го сметаат за еден вид граница на безбедноста. НАТО ги засили операциите и воените маневри во регионот и зачекори кон својата мисија на воздушна полиција во земјите од Прибалтик . При тоа во регионот продолжуваат да се вложуваат значителни напори за намалување на зависноста од руските енергетски ресурси. Во Литванија се наоѓа Центарот на НАТО за енергетска безбедност, а во Латвија – Центарот на НАТО во областа на стратешките комуникации, наменет да работи главно за дезинформации. На територијата на Естонија е лоциран Центарот за кибербезопасност на НАТО. Со други зборови Русија го привлече вниманието и одржување кон земјите од Прибалтикот слично на тоа како магнет привлекува железните струготини. Што суштинско зголемува влогот во контекст на понатамошната интервенција од страна на Путин.
Грузија и Блискиот Исток
Перспективите за него во Грузија исто така се непредвидливи. Девет години по руско-грузиската војна Москва, како и предходно зазема 20% од територијата на Грузија. Окупираните области Абхазија и Јужна Осетија постепено се интегрираат во Руската Федерација. Но иако се прават од Русија напори за забавување интеграцијата на Грузија во евроатланската заедница, оваа република забележа значителен напредок. Таа се наоѓа во тесни односи со НАТО, стана официјален кандидат за влез во Алијансата и неодамна доби безвизен режим за патување во ЕУ. Неодамнешната изјава на Русија за давање на дозвола за војниците на Јужна Осетија да се приклучуваат на нејзината армија предизвика нагло осуда од страна на САД.
Заобиколување на Европа во далекусежни територии на Блискиот Исток, исто така е малку веројатно. Иако Русија и да утврдила значително воено присуство во Сирија, тешко е да се разбере на кој начин Путин проширува своето натамошно присуство во регионот. Дури и покрај тоа што Русија во последно време повеќе настапи во Либија, се чини дека овие напори се насочени повеќе кон побарувачката на слабости отколку кон нешто друго.
За Путин проблемот се состои во тоа дека идната политика на САД на Блискиот Исток не личи на ништо од она што сме го виделе во изминатите осум години. Наместо да се повлече настрана, САД чекаат можност да се вратат, зајакнување антируски коалиција и применувајќи големи напори за борба против екстремизмот во регионот. Во текот на преродбата на САД како доминантен играч во Блискиот Исток, ситуацијата на Путин дефинитивно ќе се разнишаа .
Бирка за Балкан
Ако Путин го избере патот на помал отпор, тогаш Балканот очигледно ќе станат за него најдобрата опција. Многу места тој може да станат вистински епидемии на напон. Еве некои од најважните проблеми: Противењето Србија-Хрватска-Косово. Разговорите за минијатурна трка во вооружување може и да се претерани, но дека тензиите се зајакнати нема сомнежи. Србија неодамна најави за набавка на дополнителни борбени хеликоптери од Русија.
Косово се закани со создавање на сопствена армија. А во центарот на сето тоа се наоѓаат речиси 5.000 војници на НАТО. Тешкотии во Македонија. Интервенцијата на Русија, корупцијата, расправии со Албанија и конфузија одговор на САД – сето тоа се меша во еден отровен коктел. Очигледно Москва е поставена да искористи од нередот и да го откине полуостровот од Западот. Борбите во Босна и Херцеговина. Растечкото сепаратистичко движење во Република Српска се заканува повторно да го разгорат несогласувањето кои врие на тивок оган од 1995 година и Дејтонскиот договор. Изгледа Путин со задоволство налева масло врз тлеечката жар.
Неповолната ситуација во Црното Море. Путин многу би сакал да стане Црното Море во руско езеро. Точка. Време е Америка да го насочите својот стил на игра. САД мора да го намалат степенот на интервенција на Русија на многу фронтови. Во неколку клучни области новата федерација веќе демонстрира решеноста да се брани оф виталните интереси на САД, меѓу кои и одбрана на трансатлантската заедница. Но ситуацијата на Балканот останува слаба точка во трансатлантската политика на САД. Должни сме да станеме далекувиди по ова прашање – и колку побрзо, толку подобро. Подобрување на ефикасноста на управување и намалување на корупцијата. Постојат голем број на области во кои САД треба да се активираат. Наместо да го плетат роговите во битка со Русија, многу од она што Америка може, и е должна да го направи, е да ги извади од равенката погубни напори на Путин, е да се фокусира на самиот регион, а не врз однесувањето на Кремљ.
САД и ЕУ би можеле да ги здружат и освежена напорите за создавање на посилни, повеќе демократски, ефективни и одржливи државни и приватни организации во регионот. Поттикнување на економската слобода. Ниту еден друг дел на Европа нема потреба од толку силно подобрување на економијата, како земјите од Балканскиот полуостров. Некои од нив заостануваат по клучниот показател на економски слободи. Политичките реформи во овие области би предизвикале бурен економски раст.
Борба против транснационалниот криминал.
На Балканот цвета трговијата со луѓе наркобизнист, перењето пари и други форми на транснационален организиран криминал. Оваа активност е особено дестабилизирачки фактор со кој треба да има борба. Спречување на транснационалниот тероризам.
Исламските екстремисти исто внимаваат на регионот. Италијанската полиција неодамна “покри” терористичка група, барем еден од членовите на која беше придојден од Косово. Неколку стотици луѓе од регионот војуваа заедно со џихадисти во Ирак и Сирија. Соработката на балканските земји со учесниците во антитерористичките операции треба да стане секојдневие.
Развој на регионалната соработка. САД треба да ја поттикнуваат и помагаат Јадранската иницијатива со учество на Албанија, Хрватска, Црна Гора, Босна и Херцеговина и Македонија. Таквите иницијативи ја зајакнуваат довербата, самодовербата и регионалната солидарност. Тие ќе помогнат за намалување на Тензиите внатре во регионот и ќе ја уништат руската стратегија врз основа на принципот “раздели па владеј”. Одржување на енергетската диверзификација. САД мора да ја поддржуваат изградбата на Трансадриатиската и други проекти кои ќе помогнат за диверзификацијата на европското снабдување со енергија и ќе придонесуваат за либерализацијата на енергетските пазари. Контрола на движењето на бегалци и мигранти. Неконтролирано масовна миграција претставува сериозна и потенцијално дестабилизирачки закана за регионот и Европа во целина. Трансатлантската заедница треба со заеднички напори да решава за хуманитарните проблеми во Блискиот Исток и да ги скратува дестабилизирачките конфликти и бројот на групите кои се занимаваат со шверц на луѓе од југ кон север. Меѓу рамнодушност и воената интервенција се наоѓа симболично простор во кој САД би можеле да добијат многу со минимален напор. Чекорите внатре во овој простор, насочени кон преминување на обидите на Русија за дестабилизација на Западна Европа, треба да станат еден од главните приоритети за САД.
………………………….
Џејмс Карафано “Нешнал интерест”. Авторот е потпретседател на фондацијата “Наследство” за прашањата на надворешната и одбранбената политика и шеф на научно-истражувачки програми во областа на меѓународните односи и националната безбедност.