Овие фамозни зборови на Одисеј заробен со другарите кај Киклопот, ми беа мотив за еден подолг есеј, каде ќе се обидам да објаснам дека Никој сме сите ние, дека сите ние еднаш кога ќе се вратиме ќе станеме Некој, но дека прво мора да разбереме што значи „враќањето“ и што претпоставува „политиката на враќање“.

Одисејата како митска епопеа, е ретко дело каде центарот на вниманието не е околу самиот јунак и протагонист, по чие име е крстено делото, туку изразува еден плуралитет од значења фокусирани на „враќањето“ или тоа што хелените го нарекувале „ностос“.

Одисејата земена и чисто филолошки во себе содржи три наративни делови кои се добра парадигма на нашите општествени состојби или процеси. Иако сум доволно свесен дека секоја аналогија помеѓу митот и сегашната реалност може да доведат до одредени банализации и алегорични алтерации на значењата, сепак идејата за соживот или „конвивиализам“ сфатени во духот на Ален Каје, иако не се идентични, тие сепак се идеалниот архетип на општество спротивставено на утилитаризмот и материјалните интереси.

Во сите три дела, било Телемахијата, авантурите на Одисеј и долгиот флеш-бек, враќањето, осветата и анагнорисисот помеѓу Пенелопа и Одисеј, се дефинира одреден политички простор, одредена антрополошка димензија, еден специфичен комуникациски простор. Во секој дел клучен елемент се Аедите, или епските поети, кои претставуваат преносители на „клеос“ и се носители на јавните ресурси кои се нематеријални и неекслузивни и денес би се нарекле когнитивни добра. Денес, модерните Аеди се слободоумните критичари и актери кои во општеството повикуваат на будење и дејствување.

Една од најпрепознатливите одлики на хомеровото општество е гостипримливоста како примитивна форма на општествена интеграција (ксенос и конвивиум), која потоа дегенерира во политичка состојба на нелегитимност и институционален хаос, особено ако гостинот се потврди како апсолутен странец на воспоставениот ред. Такви случаи изобилуваат во митот, било во случајот на банкетот во домот или „мегаронот“ на Одисеј, било кај Киклопот, значи во сите политички или екстра-политички простори. Еднаш кога институционалниот легитимитет е повратен, после враќањето на кралот, се враќаат и нормалните социо-политички релации. Аналогијата со злоупотребата на нашиот политички и општествен простор верувам ви е доволно јасна.

Кога настапува моментот на хибрисот или насилието дури и пеењето на Аедите е загрозено. Но, Фемиј, пејачот дворјанин на Одисеј е субјект на „ананка“ божицата која е персонификација на потребата, непоходноста и судбината, како резултат на доминацијата на претендентите. Првиот акт на нормалност е кога Телемах го земе пејачот под своја заштита, за тој да може слободно да пее. Кога Одисеј ќе ја исполни својата освета, единствено Фемиј и Медонт, гласникот на просјаците, ќе бидат поштедени, затоа што остануваат верни на домот на кралот.

Реставрацијата на легитимната политичка моќ, нешто што агората потоа го препознава, предвидува и враќање кон јавноста на примитивните когнитивни добра. И обратно, кога легитимитетот и општествениот ред не постојат, аедите умираат, односно стануваат гласноговорници на тесните интереси на узурпаторите. Состојбата на Фемиј е мошне емблематична за нашите услови, односно за ситуацијата каде приватизацијата или уништувањето на јавните когнитивни добра, водат кон тоталитаризам.

Конечно и за економскиот или криминалниот аспект кој ни го доловува Одисејата. Од една страна стои грижата на кралот, од друга злоупотребата и искористувањето на олигархијата. Претендентите на тронот и на Пенелопа, го заменуваат соживотот и соработката со режим на слепо искористување на ресурсите. Просјаците или узурпаторите на дворот, одлично потсетуваат на нашите криминогени властодршци кои фанатично и без каков било осет или граница се дале кон приватизација и монополизација на јавните добра, во услови на потчинето општество, испразнети од значење претставнички институции, се на штета на сегашните и идните генерации.

Ете, иако Одисејата проектира едно општество на одмереност, соживот и интеграција, таа ни ја претставува и катастрофата, но и лекцијата дека цивилизирано општество мора да постои после кризата. Тоа што е важно е свеста и потрагата по враќањето, идеалот за враќање на легитимниот политички поредок, препознаено од „агората“, ред и поредок кој хомеровиот херој го брани наспроти убијците на демократијата.

Реков на самиот почеток дека Одисеј е Никој, што значи дека може да биде секој, но тој секој нема право да го проговори своето име, зошто едно име во борба не постои. Затоа, тој Никој сме сите ние, а еднаш кога борбата ќе заврши, и само тогаш, ќе имаме право секој по свое име да си бара дел од индивидуалните заслуги.

Пред некое време пишував како да дојдеме до катарзата тука опишана како враќање. Ќе потсетам кој е нашиот најголем проблем.

Нашата вина или нашите граѓанско-демократски неквалитети, недостакот на критична маса, на луѓе кои ќе се жртвуваат за јавното добро, се надополнува со нашата немесис, несреќа, или казна за нашето однесување.

Некој би рекол дека нашата казна или немесис е ДПМНЕ, и тоа не е далеку од вистината. Но, ако добро размислиме, нашата казна е што постојано сме заробени меѓу нашиот оригинален грев или вина и казната, без притоа да произведеме вистинска катарза. А, трагедија без катарза, е вечна и непоучна трагедија, маѓепсан круг.

За да дојдеме до катарзата, не е доволна само катастрофата, која ја имаме, не е доволна ниту промашената кауза или грешките во чекори, не е доволен ниту хибрисот, таа ароганција и дрска самодоверба, потребно е и препознавањето (анагнорисис) на грешките, на реалните состојби, на оригиналната вина, нешто што ќе ни го одржи фокусот низ разно-разните перипетии, а такви ќе ги има допрва.

Гледате, катарзата е далеку покомплициран процес, од само кажување на вистината, особено ако вистина се уште ја доживуваме сектаријански, а не како обединувачка сила.

Нашата деконтаминација, треба да тргне токму од пронаоѓање на нашите длабоки и системски грешки, нешто што не се оправува со катарзата на една или стотина бомби. Нема правила за падот на диктаторите, и еве, нека овие големи очекувања се остварат, сите го сонуваме падот на Груевски. Но, ако не се остварат, без системски решенија, направената штета ќе биде огромна и само ќе ја зацврсне несреќата.

Дајте да се ослободиме од илузиите, да излеземе од наметнатите логики, од досегашната политика, од желбите да се контролира, монополизира, да се биде херој или хегемон во општеството, да си дадеме реален проект за наше менување, за егзалтирање на нашата различност од лудилото кое не има заразено.

Бомбата не е катарза, таа е каирос, момент кој треба да се зграпчи, но кој доколку не успее, ќе не закопа уште подлабоко. За вистинска катарза, македонското општество се уште не покажало зрелост.

Што сево ова значи?! Значи дека мораме на проблемот да му пристапиме преку една системска реорганизација, односно за да го вратиме легитимниот поредокот, мораме ние, како критична маса да се легитимираме пред јавноста.

Мораме да сме свесни како што во минатите општества сме биле сведоци на крахот аристократиите на античкиот режим, или на залезот на буржујските елити, па дури и на крахот на нам познатото социјалистичко или работничко општество, така денес сме сведоци на крахот на демократските елити. Тие демократски никулци што кај нас постоеле, или денес се крајно маргинализирани, настрадаа од сопствената автореференцијалност, од комплексноста на плурализмот на моќта, од големите или помалите центри на моќ. Денес кога општеството со својата режимизација крајно се поедностави, во смисла на кој контолира и колкава моќ држи под своја контрола, ние повторно сме неспособни да артикулираме една демократска елита. Денес постои само диктаротот, Дуксот, медиумската, режимска и популистичка фигура која создава лажна елита, која нема свој сопствен квалитет, туку се базира на „магичниот круг“ на послушници ставени во погонот на режимската машина.

За таа машина да ја победиме, мораме да изградиме или да се вратиме на градењето на сопствена демократска машина, која би имала некакви шанси да го скрши „магичниот круг“ и да ја претрка машината на режимот. Македонија денес е суштински еднокласно општество, каде сите се ставени во калапот на режимот, а остатокот или не се грижи доволно, или е атомизиран или едноставно маргинализиран. Државата и општеството се комплетно одвоени, или поточно, државата-режим го има проголтано општеството. Тоа не значи дека општеството престанува да постои, туку дека продолжува да пулсира по автоматизам, следејќи ги логиките на режимот, потоа трансформирајќи ги, се разбира на полошо, самите режимизирани институции и самата власт.

Настрана тоа, постои еден дел од општеството, кој реагира и се спротивставува на таквите механизми и процеси, но се уште не покажува форми на организација и застапување на граѓаните кое би било функционално на ослободувањето. Има ли излез од ваквата ситуација?

Токму враќањето кон еден поширок субјект кој би знаел и умеел да артикулира вистинско застапување на граѓаните е нешто што сега е неопходно. Оваа опозиција, со ова раководство, без обединувачки политики и клучни препознатливи столбови кои би не вратиле на основоположителните принципи на нашата државност и општественост, сама по себе не е доволна.

Веќе некое време во јавноста се зборува за коалиција помеѓу опозицијата и граѓаните, или клучните општествени фактори. Јас подолго време говорам за слично заедништво, но под една друга претпоставка. Не можеме да се обединиме околу разединета опозиција, сфатена како партија, исто како што не можеме да се обединиме околу разединети и атомизирани граѓани или општествени чинители. И тоа да го направиме, и понатаму ќе го имаме проблемот со оној дел од општеството кој го нарекуваме неопределен, или кој не се чуствува застапен. Значи, обединувањето околу специфични интереси не е доволно во нашиот случај, туку мора да се обединиме околу големите и носечки уставни и државотворни принципи кои потоа се врзуваат за конкретните проблеми кои се пред нас: заштитата на социјалните права, партиципацијата, слободата и правата, нови слободи и права, сфаќање на добрата во релација на нивната есенцијалност кон задоволување на социјалните и културни добра, зајакнување на општествените врски преку праксата на солидарност. Овде набројав една серија на левичарски принципи, но поентата е суштински да се обединиме не околу апстрактна идеја на левичарството, туку да се вратиме на сите веќе заборавени или избледени принципи во практикувањето на политиката, во креирањето на една организација, или еден поширок општествен фронт.

Ние мора да се обединиме како лабава коалиција која се согласува околу клучните принципи и така да се стреми кон враќање на општеството кон политиката, а со тоа и на политиката кон општеството. Најдобриот термин за тоа е „Социјална и општествена коалиција“.

Ако прво се формира една таква коалиција, може да се создаде една критична маса која политички би била релевантна, која ќе има привлечна моќ, но и моќ на конфликт и соочување со реалните и системски проблеми. Таа би се базирала на општествени и социјални иницијативи, и тоа на едно поле различно од теренот на партиите и далечно од олигархиските или индивидуалистички интереси. На тој начин, би и направиле и голема услуга, би ја приморале, самата политика, сфатена како партиска, побрзо да се консолидира и униформира на реалните општествени потреби и динамики. Таквата коалиција не треба никаде да брза, ниту да падне во замката на губитничките и независни изборни листи или мајмунски и брзоплети сугестии на странците.

Не, таквата коалиција треба да изгради нешто трајно, општествено корисно и суштински политички и културно релеватно. Тоа би била една политика сама по себе, збир на искуства без претензии за вештачки заедници, со договорени модалитети и форми на заеднички труд и работа, околу теми со кои конкретно би се зафатиле, а насочени кон културно возобновување. За мене не е важно дали една таква коалиција би прераснала во носечка елита, како некогаш буржоаската или работничката класа, тоа што е важно е да е способна да ги артикулира и обедини потребите на сите денес постоечки и маргинализирани класи и категории кои демонстрираат високо ниво на експлозивност.

Дури тогаш, можеме да говори за коалиција со партии, затоа што доколку тоа се направи сега веднаш и набрзина, би ја исполнило само агендата на еден субјект, а тоа е опозициската партија, која притоа не покажува доволна обединувачка моќ, но во исто време и способност да ја почитува и вреднува различноста во една поширока коалиција.

Тоа што мораме да го разбереме е дека една општествена и социјална коалиција би предвидувала отсуство на монополизација врз левичарската мисла и политика, критичкото мислење и диксурс. Само ваква коалиција би претставувала вистинско враќање кон една силна и организирана политика, клучен предуслов, за враќање на легитимниот правен и политички поредок.

Зборот социјална и општествена доаѓа пред зборот политика, зборот коалиција доаѓа пред партијата. Коалиција не претставува асоцијативен пакт за политика на мутуализам, за размена на услуги и дејности. Пред се претставува еден инструмент за одбрана на вредностите и принципите кои произлегуваат од заедничката работа, за градење на нови институции кои индивидуалните интереси би ги врзале за оние општите и јавни. Станува збор не за одбирање која класа или категорија ќе биде застапувана или потпомогната, туку како да се создадат врски и релации помеѓу разните групи. Ние немаме повеќе ни средна класа, ни пролетаријат, имаме пролетаризација на сите можни категории. Врз тие логики треба да градиме социјална и општествена коалиција која подоцна ќе прерасне во политички пакт.

Да, како Одисеј, треба одново да си ја најдеме државата, во која ќе ги ревоспоставиме политичките системи, заедниците и љубовта, на крајот од краиштата…

Ете, затоа верувам дека ни треба политиката на враќањето.

Ивор Мицковски