Речиси секој самит на НАТО по завршувањето на Студената војна е опишуван како точка за промена. И можеби сите тие биле такви на свој начин.
Но самитот на НАТО во Варшава следната недела ќе биде различен. НАТО се соочува со невидени предизвици како од Исток, така и од југ. Инвазијата на Русија во Украина ја предизвика Алијансата да се фокусира на својата оригинална причина за постоењето на територијална одбрана. Ова го пишува Даниел Вајдич во весникот. “Јуес њуз енд ворлд репорт”.
Но неконвенционалните закани од недржавни актери и хуманитарните кризи, поткрепени од тековниот конфликт на Блискиот Исток и Северна Африка, го туркаат НАТО кон поголема активност во нови области. Во исто време старите предизвици продолжуваат и покренаа прашања за идната улога на Алијансата. На самитот во Варшава треба да бидат постигнати резултати во десет насоки.
1. Испраќањето на четири баталјони во Полска и Прибалтика. Силите треба да бидат комплетни од најмалку 2.000 војници, а уште подобро од околу 4000. Германија, Велика Британија и САД веќе се согласија да испратат три баталјони, а Вишеградската четворка – Полска, Чешка, Словачка и Унгарија – ќе учествуваат со 600 борци .
Се уште не постои четврта земја која ќе води последниот баталјон, за која улога се споменува името на Канада. Тешкотијата при наоѓање на уште еден член на НАТО за водич на овој баталјон создаде лоша слика за довербата кон ограничувањето што Алијансата треба да преземе во однос на Русија и перцепцијата на согласност распределба на тежината во САД. За да се надминат овие претстави и нивните последици, самитот во Варшава треба да доведе до распоредување на четири баталјони во Полска и Балтичките земји, составени од војници од многу, ако не и од сите земји-членки, чиј износ е над дефиницијата за барања минимум.
2. Проширување на активностите за миграција криза. Од февруари Алијансата испрати бродови на неколку земји членки да помагаат за спротивставување на криминалните мрежи во Егејското Море, кои пренесуваат нелегално мигранти до Европа. Овие активности, заедно со голем број на други фактори, го забавија бегалскиот прилив. Германија, САД и Велика Британија сакаат да се прошири оваа мисија, но Турција се противи, бидејќи Анкара сака НАТО да се фокусира на Црното Море, каде што присуството на Русија станува видливо.
Двете цели, сепак, не би требало меѓусебно да се исклучуваат. НАТО има одговорноста да ја гарантира безбедноста на своите земји-членки како во Медитеранот, така и во Црното Море. Полска и Балтичките држави треба да бидат особено елоквентени по ова прашање и да се подготвени да учествуваат со одреден капацитет. Ако фронтовските држави од НАТО на исток покажат подготвеност да помогнат на јужните земји-членки да се справи со миграциските предизвик, тие можат да очекуваат добра волја и реципроцитет од нив, кога станува збор за зајакнување на источното крило. На самитот во Варшава треба да биде донесена одлука за проширување на мисијата на НАТО во миграциската бран во Источниот Медитеран.
3. Вратата да остане отворена. Во мај Црна Гора ги заврши преговорите за прием во НАТО и сега очекува ратификација од парламентите на 28-те сегашни земји-членки. Иако проширувањето на НАТО со Црна Гора испраќа важна порака до Москва дека Русија нема да има можност за вето за негово проширување, амбасадорот на САД во НАТО Даглас Лут и други официјални претставници изразија скептицизам во последните месеци, дека процесот ќе продолжи и по земањето на Црна Гора.
На самитот во Варшава треба да биде повторена политиката на отворени врати на НАТО – и да биде искажана во реченици. Грузија ги исполни барањата за воена реформа, но продолжува да биде жртва на руското противење. Македонија постигна слични стандарди на воена реформа, но Грција го блокира нејзиното усвојување, додека двете страни не постигнат договор за спорот околу името. Српските воени старешини велат дека се доста заинтересирани за членство, иако политичката елита на земјата се уште е во небрано и не е подготвена целосно. Во Украина поддршката за членство во НАТО се зголеми за 15% до над 50% од отстранувањето од власт на Виктор Јанукович. Последиците од обесхрабрувачки на амбициите за НАТО во овие земји ќе бидат освен слабите реформи, исто така и поголема ранливост од негативното руско влијание и дури и различни форми на хибридна интервенција.
4. Потврдуваме ангажманот во Авганистан. НАТО започна мисијата “решителни поддршка” за обучување и опрема на авганистанската армија во 2014 година и сега треба да ја потврди својата посветеност за одржување на стабилно присуство во земјата за период од неколку години. Но природата на ова присуство секогаш била и секогаш ќе биде зависна од природата на американското присуство во Авганистан.
САД и НАТО треба да објават на самитот во Варшава намера за задржување на сегашните нивоа на војниците во Авганистан до крајот на годината. За САД тоа ќе значи зачувување на 9800 војници, наместо намалување на нивниот број на 5500, како што е предвидено. Алијансата во моментов има 12.000 војници во Авганистан. НАТО треба колективно да одвои дополнителни ресурси, за да ја зајакне својата мисија “решителни поддршка” и да ги поддржи авганистанските сили.
5. Голема улога во борбата против групата Исламска држава (ИД). Конфликтите во Сирија и Ирак, за кои Башар Асад создаде можност и во кои доминирана ИД, предизвикаа бегалската криза со историски пропорции дека продолжува да ја загрозува безбедноста на Европа и нејзиното единство. НАТО треба да игра поголема улога во решавањето на овие конфликти. Во моментов Алијансата обучува 500-600 ирачки војници во Јордан, но премиерот Хајдер ал-Абад неодамна побара НАТО да се прошири програмата и да обезбеди обука на војници внатре во Ирак.
Пактот треба да одговори позитивно на ова барање и следејќи неодамна негираше неодамнешните идеи да испрати разузнавачки авион АВАКС во Ирак и Сирија. Одделни земји членки на НАТО, како Турција, Велика Британија, Франција и Холандија земат директно учество во воздушните напади против групата ИД, додека други имаат поддршка со муниција и опрема. Но поради опасноста која претставуваат за Европа конфликтите во Ирак и Сирија, НАТО треба да биде уште обврзана. На самитот во Варшава алијансата треба да изрази подготвеност за зголемување на својата улога во судирот, за да се одвратат и, конечно, да се уништи групата ИД.
6. Придонесуваме за стабилноста во Либија. Владата на единството во Либија беше формирана во јануари и побара од НАТО помош во напорите за запирање на проширувањето на групата ИД. Сериозна грешка беше направена од САД и земјите-членки на НАТО – главно Франција и Обединетото Кралство – кои се замеша во Либија во 2011 година, без да имаат соодветното желба да се вклучат со стабилизирањето на земјата по конфликтот.
Последиците од овој погрешен пристап се изразија во форма на сериозно политичко фрагментирање, пораст на групата ИД и миграција криза, која доведе илјадници до бреговите на Европа. Интересите на НАТО во Либија се неспорни. На варшавската средба Алијансата треба комплетно да изрази желба да придонесе значително за стабилноста во Либија преку обука на националните вооружени сили и распоредување на поморски сили за преминување на криминалните мрежи кои нелегално транспортираат мигранти. Како во Авганистан, оваа волја, исто така, бара САД повеќе кохерентно да дефинираат сопствената политика кон Либија.
7. Наметнато од на кибернападите. Пред шест месеци хакери, за чии врски со Кремљ има големи сомневања прекинаа електричната мрежа на Украина и предизвикаа прекин на електричната енергија за стотици илјади Украинци. Овој преседан напад сигнализира на ширењето на сајбер војните против тип критична инфраструктура, на која се потпираат речиси сите граѓани во земјите-членки на НАТО.
Пред две години НАТО соопшти дека може да смета погодена од голем сајбер напад против страна член за еквивалент на вооружена напад, и неодамна министрите на земјите од НАТО признаа сајберпросторот како официјална област на војување. Но повеќе напредок на сајбер фронт би требало да е постигнат и од напред можности не само на Русија, но и на Кина, Иран и Северна Кореја. На самитот во Варшава НАТО треба да ги обелодени подготовки за стратегија на колективно воздржување, која на соодветен начин ќе ги користи можностите на американското киберкомандвање, истовремено ќе ги штити американските достигнувања во оваа критична област.
8. Продлабочување на односите со Шведска и Финска. Во мај неутралните Шведска и Финска за првпат учествуваа на состанокот на министрите за надворешни работи на НАТО, а наскоро премиерите на двете земји ќе присуствуваат на работна вечера на самитот на НАТО во Варшава. Шведска неодамна го ратификуваше договорот со НАТО за прием, што и овозможува на Алијансата да дејствува на шведска територија со тренери цели и голем број на други кризи, вклучувајќи и воен конфликт.
И Шведска, и Финска се од клучно значење за безбедноста на Балтичките земји од НАТО. Шведски и фински официјални претставници се доста транспарентни за поблиски врски со Алијансата во одговор на растечката агресивност на Русија во регионот. Но јавното мислење во Шведска е поделена, а повеќето Финци се уште не се заинтересирани за влез во НАТО. Малку е веројатно дека која и да е од страните официјално да побара присоединување кон Алијансата во блиска иднина, само дека самитот во Варшава треба да биде користена за продлабочување на врските меѓу двете држави и НАТО.
9. Подобрување на изградба на капацитет во Украина. По самитот во Велс во 2014 година НАТО воспостави шест Фонда за помош на реформите и зголемување на ефикасноста на украинските вооружени сили. Овие доверителски фондовии помогнале на Украина да ги модернизира своите способности во областите на команда, контрола, комуникации и компјутери (С4); логистички систем; сајбер одбрана; програми за реинтеграција на војници во цивилното општество и медицински услуги за ранетите војници.
Поопшто кажано Алијансата и помага на украинската армија да ги исполнува стандардите и барањата на НАТО. Овие иницијативи треба да бидат дополнети со програми за градење на капацитетите, кои се уште директно поврзани со зголемување на ефикасноста на украинските сили во Донбас, особено во борбата со хибридни борбени тактики на руските војници и поддржани од Русија и екстремистите. На самитот во Варшава НАТО треба да ја објави својата решеност да ја зајакне соработката со украинската армија на начин кој ќе им помогне на Киев да победи или барем да наложи зголемување на трошоците за руските сили ако продолжат нарушувањата на прекин на огнот.
10. Создавање на сојузничка воен флота во Црното Море. Три актуелни земји-членки на НАТО (Турција, Романија и Бугарија) и еден кандидат за НАТО со блиски врски со Алијансата (Грузија) споделат Црното Море со Русија. Сите четири страни изразија сериозна загриженост од зголемената агресивност на Москва во регионот на Црното Море. Турција стравува дека мисијата на НАТО за мигрантите во Егејот одвлекува вниманието на Алијансата од овие растечки закани.
Исто како руски воени авиони нервозни и одржуваат опасни прелети над бродови на САД во Балтичкото Море, тие го прават истото и во Црното Море. А сепак на последното не беше одделено такво внимание, како на претходното. Конвенцијата од Монтро става ограничувања на поморска активност во Црното Море, сепак, НАТО се уште може да го зголеми присуството на различни начини. Романија понудила создавањето на сојузнички флота во Црното Море со придонес од неколку земји-членки, особено на крајбрежните држави. На самитот во Варшава треба да се нагласи силниот интерес на НАТО во областа на безбедноста на Црното Море и нејзиното намера да се посвети на заедничка поморска сила во регионот.