Косовските власти најавија дека ќе го одложат спроведувањето на одлуките за српските регистарски таблички и документи за 30 дена откако ќе се отстранат барикадите поставени од локалните Срби во Северно Косово.Одлуката е донесена по синоќешната средба на косовските челници со амбасадорот на САД во Приштина, Џефри Ховениер, кој им го изнел барањето на Вашингтон за одлагање на спроведувањето на реципроцитетот за еден месец.Србите на северот на Косово на 31 јули со камиони и други возила ги блокираа патиштата на север во знак на протест против одлуките на Владата на Косово од 29 јуни. Иако ситуацијата во моментот е стабилна, сепак остануваат тензиите и прашањето што ќе се случи на 1-ви септември и дали Балканот останува „буре барут“?
Политичкиот аналитичар Предраг Дрецун во разговор за „Локално“ вели дека во политиката ништо не се случува случајно.
-Табличките се само еден од многуте можни предизвикувачи за конфликтот во Косово. Во секој момент, секоја страна може да излезе со некоја причина и, на прв поглед, изгледа оправдана. Многу проблеми во Косово од 1945 година се турнати под тепих. Се плашам дека има план за дестабилизација на регионот, а тоа би било вовед во којзнае какви сценарија. Косово е точка на конфликт меѓу традиционалниот Запад и Исток. Косово е конфликт меѓу историјата, традицијата, корените на српскиот народ и моќта на оние кои мислат дека Србите немаат право на тоа. Мешањето на масите со тоа би било премногу наивно. Илјада цркви и манастири во Косово го обврзуваат секој српски лидер, а Западот е во голема заблуда ако мисли дека постои некој српски политичар кој би потпишал дека Косово и Метохија засекогаш се избришани како дел од српската држава. Ако раниш народ земајќи му ја душата на сила, ништо не си направил. Тој народ ќе чека погоден историски момент за одмазда и ќе имаме спирала на конфликти, смета Дрецун.
Дрецун порачува дека ова е директно поврзано со конфликтот во Украина.
-Мислам дека Русија никогаш немаше еднострано да влезе во овој конфликт доколку немаше претходни разговори со САД, Кина и ЕУ. Овој конфликт ги изненади само обичните граѓани кои читаат политика од весници, но ги има најмногу. Затоа медиумите управуваат со свеста на луѓето. ЕУ не го најде својот пат во овој конфликт. Дури мислам дека ЕУ покажа опасни знаци на слабост. Французите и Германците не се во најдобра синергија. Поддршката за Украина Американците ја сведоа на вербално, затоа што мора да си ја измијат устата. Кина се однесува многу лукаво и во свој најдобар интерес. Војната во Украина не оди по нотите на Западот, па се обидуваат да создадат уште една фокусна точка во Европа, за кога ќе дојде време да се организира нов Версај или нова Јалта, оценува тој.
Аналитичарот истакнува дека српскиот претседател Александар Вучиќ долго време „плива“ меѓу Истокот и Западот.
-Пет членки на ЕУ не го признаа Косово, а Вучиќ го користи тој факт. Веројатно е искрен во неговиот повик да ја остават Србија на мира, бидејќи сигурен сум дека за него, без влијанието на Истокот и Западот, тој проблем би бил полесен за решавање. Не знам дали Вучиќ прво им се обратил на Русите, не ни мислам дека го направил тоа, затоа што денес се е снимено, но создаде такви околности што ефектите ќе бидат како да се обратил. Во 2019 година Лавров изјави дека Русија ќе го поддржи секој договор со кој Србите ќе бидат задоволни. На лаик му е јасно дека Русија ја поддржува Србија, но не само поради сесловенските чувства, туку и поради сопствените интереси. Србија, од друга страна, мора да се залага за интегритетот на Украина и мора да ги зачува односите со Русија. Ако Русија добие делови од Украина, Србија ќе биде меѓу карпа и тешко место. Ако прифати Украина да изгуби некои делови, ќе си пука во срце и ќе остане надвор од европскиот пат. Сепак, Србија во моментов наоѓа добар баланс помеѓу рационалното одбивање да воведе санкции кон Русија и европскиот пат. Некако добивам впечаток дека приказните за проширувањето на ЕУ се само флоскули. На новите кандидати не им се брза, а бирократите на ЕУ се многу нејасни во роковите. ЕУ едноставно не е едноставно собрание на членки, а тоа може да се види во неединството во поддршката за санкциите против Русија. Кадиров веднаш даде јасен став, што е своевидна „претходница“ на официјална Москва, одговара Дрецун во разговор.
Околу косовските политичари и власти како Албин Курти и Вјоса Османи и нивните цврсти ставови, аналитичарот потенцира дека Курти не е „пар екслеланс политичар“.
Тој е повеќе бунтовник, кој сè уште ја има енергијата од младоста. Не разбира дека политиката е сурова и дека големите играчи ги фрлаат малите кога малите ќе си ја завршат работата. Поддршката што ја добива Курти не е јавна, што значи дека под притисок на јавноста тие што го поддржуваат можат да станат наивни како никогаш да не го познавале. Да се потсетиме како Буш престана да биде пријател со Нориега за помалку од 24 часа. Не велам дека сега тоа ќе му се случи на Курти, но ако се крене врева и не ја заврши работата, тогаш западната демократија губи интерес за такви сојузници. На Американците им е добро статус кво на Косово, но Курти изгледа не го гледа тоа, појаснува Дрецун.
И покрај војната во Украина и тензиите на Косово, аналитичарот не го ескалација на настаните и во другите земји од Балканот, само затоа што раните од војната во 1990-тите се уште се свежи.
-Не сум сигурен дека народот би следел политичари кои би предизвикувале конфликти. Но, доколку странските разузнавачки служби се за вакво сценарио, обиди во таа насока секако ќе има, порачува Дрецун во разговорот за „Локлано“.
Милица Андриќ-Ракиќ, претседателка на НВО „Нови социјални иницијативи“ од Косовска Митровица објаснува за „Локално“ дека со години, дијалогот течеше во една насока, каде што двете страни преговараа за многу сложени процеси на интеграција на заедницата на косовските Срби во косовскиот правен и административен систем.
-Тие процеси вклучуваа организирање на косовските избори во српските општини, вработување на српски полицајци, судии и работници во локалната администрација во косовските институции и затворање на тие институции во српскиот систем. Тие процеси се одвиваа во договор со Белград, координирани, не секогаш непречено, но се одвиваа. Владата на Курти во последните две години примени поинаква логика во дијалогот и одлучи дека е време да спроведе дел од интегративните процеси самостојно, без договор со Белград. Настаните од вчера се порака дека тоа сепак не е можно. Сите процеси што треба да се случат во српската заедница во Косово мора да се договорат во дијалог или ќе има последици на терен, појаснува Ракиќ.
На прашањето дали овие тензии може да се поврзат со војната во Украина, соговорничката вели дека истиот проблем постоеше во септември 2021 година, а потоа имаше двонеделни блокади на северот од Косово.
-Очигледно, овие барикади ќе бидат завршени многу порано, можеби и денес, така што не гледам никаква поврзаност со Украина. Секако, таа врска ја прават одредени политички претставници, но се работи за политика и собирање поени, а не за објективна анализа, потенцира Ракиќ и ја објаснува природата на сегашните тензии:
-Бидејќи северот на Косово сè уште не е целосно интегриран во косовскиот систем, голем број возила, близу 10.000 луѓе од Косово, се регистрирани во српскиот систем и возат автомобили со српски регистарски таблички на градовите „Косовска Митровица, Приштина, Призрен, Гњилане“ итн. Косово смета дека овие таблички се нелегални, иако се уште се во употреба на северот. Владата на Косово пред еден месец одлучи да започне процес на пререгистрација на овие возила со регистерски таблички кои ги смета за легални – со РКС. Овој процес се случуваше два пати во минатото, со тоа што тогаш имаше договор со Србија, а граѓаните можеа да изберат дали покрај табличките РКС сакаат статусно неутрални таблички КС. Тој договор со Србија го нема од септември 2021 година, кога Косово за прв пат одлучи самостојно да го забрани сообраќајот со тие таблички, а го нема и сега. Покрај оваа мерка, Владата на Косово одлучи да воведе и издавање документ за излез/влез за сите граѓани кои се појавуваат на премините со српски лични карти, што има сериозни импликации за локалното население, особено за оние кои немаат косовски лични карти.
Ракиќ укажува дека Србија со години води мултивекторска политика на пријателство со сите, а тоа е една од работите што не се смениле откако Вучиќ е на власт.
-Не верувам ни дека сега ќе отстапи од таа политика, иако ќе биде исклучително тешко да се води, имајќи ја предвид јасната желба на Европа Србија да направи избор. Сепак САД и ЕУ учествуваа во деескалацијата на теренот, а тоа се адресите за кои првенствено се разговара кога ќе се појави криза. Верувам дека Русија би била задоволна доколку има повеќе конфликти на европско тло кои го одвлекуваат вниманието од Украина, а можеби и ресурсите, но Балканот е далеку од таков конфликт. Од друга страна, не е ново што Русија го користи Косово како паралела за настаните во Доњецк и Луганск и паралели со прогласувањето независност на Косово и овие две области се веќе направени и сигурно ќе продолжат да го прават тоа во иднина. Ништо од тоа, сепак, не значи дека Србија е заинтересирана за конфликт на Косово и оттаму не очекувам прелевање на кризата во останатите земји од Балканот, оценува Ракиќ.
Според неа, Заедницата на српските општини (ЗСО) е најголемиот проблем за кредибилитетот на Косово во дијалогот, а доколку во одреден момент не дојде до промена на таа позиција, тоа може да доведе само до колапс на дијалогот и враќање на ситуацијата во 2010 година.
-Сепак, ова е сценарио кое подразбира сериозни инциденти и тензии и се надевам дека тоа нема да дојде. Како што објаснив, косовските Срби беа практично принудени од Белград да се интегрираат со ветувањето за формирање на ЗСО и постигнување одреден степен на самоуправа, а неуспехот на тие очекувања може да ги чини и Белград и Приштина, Белград политички и Приштина во условите за безбедност, раскажа претседателката на „Нови социјални иницијативи“.
Н.П.