15 јули 2016 – хронологија на една превратничка ноќ

од Vladimir Zorba

На 15 јули вечерта минатото лето Турција беше потресена од обид за воен удар, кој не успеа, а вината за организирање  светкавично му припадна на исламскиот проповедник и некогашен соработник на Ердоган Фетхуллах Гулен 

Историјата на овој датум влегува во наставните програми и ќе биде изучуваат во сите степени на образованието заедно со претходните 4 од последните 50 години, кои сепак успеаа да соборат владите.

Истрагата на 5-тиот започна веднаш следуваше воведување на вонредна состојба, кој дејствува и  ден денес.

Во 22,05 часот онаа летна вечер група воени пилоти вршат ниски летови над Анкара и тоа е првиот знак. Пет минути подоцна друга воена единица го  блокира едниот мост над Босфор во Истанбул и објавува бунтот. Во исто време во различни делови на Турција многу јавни згради се под опсадата на војници и полиција, во Анкара зградите на националната разузнавачка агенција MIT и на Генералштабот пукале од хеликоптер.

Во 22,35 часот. Тенкови  го заземат аеродромот Ататурк,  а иима воени напади во контролната кула.

Во 23,10 часот. Парламентот е полн со пратеници, премиерот Бинали Јилдирим ги информира за дигнат  вооружен бунт

 Во 23,35 часот.  Блокиран  е пристапот до социјалните мрежи, но по 10 минути е обновен. Тогаш акредитираните кон вооружените сили новинари добиваат во електронските  пошти пораката “Се е под контрола”.

Кон 23,50 часот. Од 4 насоки во Анкара се слушаат силни експлозии, а народот се прелива на улиците, за да се спротивстави на можниот удар. 15 минути по полноќ е окупираа и националната телевизија TRT, портпаролката е принудена да прочита  декларација од името на Советот на мирот, односно на воејниците вградени од Ѓулен во армијата.

Во 00,37 часот. Во FaceTime Ердоган се поврзува со CNN Turk и објавува за бунтот на “едно незначително малцинство во составот на вооружените сили”, и го  повикува народот да излезе на улиците и да ја поддржи владата.

Во хронологијата од истрагата објавено за прв пат на 30 ноември минатата година, со часови и минути се наведени сите други инциденти од хаосот, како времето меѓу 1 ч. и 4 ч.  кое е критично.

Во 01,10 часот. Воен хеликоптер “Сикорски”  го бомбардира  центарот за сателитска комуникација и кабелска телевизија Турксел.

Кон 01,21 часот. Тогашниот министер за внатрешни работи Ефкан Ала информира дека Генералштабот на вооружените сили и полицијата водат борба за сузбивање  на превратот, а бунтовници се прогласени за хунта.

Во 01,40 часот. Е отворен оган врз цивилите, кои побарале да  се крене  блокадата на мостот Боазичи и да преминат на него, а од сите џамии духовниците повикуваат народот да излезе надвор.

Во 01,21 часот. Најмалку 17 полицајци се убиени во зградата на дирекцијата за безбедност во Анкара, а воениот хеликоптер кој ги гаѓала, е соборен.

Кон 02,25 часот. Плоштадот Таксим во Истанбул е полн со демонстранти луѓе против нив е група војници кои во обид да ги растераат почнуваат да пукаат во воздух. 

Во 02,50 часот. Авиони F-16 и воени хеликоптери почнуваат бомбардирање на зградата на парламентот, 4 бомби  ги осиромашуваат влезовите, а внатре се пратениците и новинарите.

Во 03,23 часот. На паркингот пред редакцијата на  “Хурријет” пристигнува група војници, со истрели во воздух го принудува обезбедувањето да легне ничкум на земјата и се вмешува во редакцијата, каде насилно ги брка надвор  новинарите.

Во 04,07 часот. Претседателот Ердоган веќе пристигнал од одморалиштето Мармарис на аеродромот Ататурк и изговара говор пред поддржувачите. Тоа е национално предавство и тие ќе платат тешка цена, вети  тогаш шефот на државата. Час подоцна во соопштението од претседателството е соопштено дека опасноста сеуште не е помината.

Во 05,10 часот. Полицијата веќе уапси војници кои  го нападнале Доган Медиа Центар, а на должност се враќаат доверкицивте

Во 06,26 часот. Истрели се случаат од претседателската палата.

Кон 06,42 часот. Војниците  го блокираа мостот над Босфор.

Во 07,52 часот. Од Генералштабот излегува тенк кој отвора оган по камионите, наредени како барикада.

Во 08,04 часот. Полицијата го зема под своја контрола воениот Харбин и зградата на националната телевизија и радио.

Во 08,11 часот. Истанбул се враќа кон својот вообичаен ритам, повторно стартуваат летовите, метрото и фериботите.

Пет минути подоцна беше ослободен за движење и мостот Боазичи откако бил во окупација во текот на целата ноќ, подигнати се тенковите, војниците се предале, и сообрачајот обновен. Земени како заложници од бунтовници – началникот на Генералштабот Хулуси Грини и главниот секретар на претседателството Фахри Касрга се ослободени.

Во 09,33 часот. Уапсени  се 80 курсисти од военото училиште, малку подоцна околу 200 пучисти  во реонот на Генералштабот се предаваат  доброволно .

За движење е отворен и мостот Фатих Султан Мехмет.

Во 10,07 часот. Од Генералштабот излегуваат околу 700 невооружени голи војници и подофицери, и се предаваат на полицијата.

Во 11 часот. На 16 јули заменик-началникот на Генералштабот генерал Јумит Дјундар во официјално соопштение истакнува дека благодарение на координираните активности на претседателот, премиерот, министрите, парламентот и вооружените сили е ликвидиран обидот за државен удар, а демократијата има право да  ликува .

Така за една ноќ  во Турција се случија екстремни настани преживувани  4 пати пред 15 јули и по воспоставувањето на секуларната република на Ататурк.

Во 1960 година на 3 мај командантот на копнените сили генерал Џемал Гурсел по  барање за политички реформи и откако тие  биваат отфрлени, поднесува оставка.

На 27 мај е реализиран речиси блед воен удар од вработени и кадети од Воените училишта во Истанбул и Анкара. Раководителите на пучот се  базираат  на 38-члениот Комитет на национално единство со претседател генерал Џемал Гурсел. Од вкупно 601 лица под истрага 464 лица се обвинети, тројца поранешни министри, меѓу кои и премиерот Аднан Мендерес биле егзекутирани.

Тогашниот претседател Џелал Бајар и други 11 лица добиваат смртни казни, заменети подоцна со доживотен затвор.

Во 1971 година во историјата влегува “превратот со меморандум”. Тогаш командата на армијата испраќа предупредување до владата да го врати редот во државата, бидејќи со месеци траат немири , штрајкови  и улични  борби меѓу левичари и националисти. Неколку месеци подоцна премиерот Сулејман Демирел се повлекува од власта, формира   коалиција од конзервативни политичари и технократи со цел да биде овратен  редот, но под надзор на војската. Во одделни провинции е воведена воена состојба, што до септември 1973 година не е целосно укината.

На 12 септември 1980 година високото команда на армијата на чело со генерал Кенан Еврен го реализира следниот блед преврат, откако повторно избија немирите и борбите меѓу левичарите и националистите. Се тврди дека конфликтите им се намерно вжарени за да имаат турските воени причина за интервенција. Приведени се политички лидери, распуштени се Парламентот, политичките партии и синдикатите. Петчлениот Национален совет за безбедност ја зема власта во свои раце, привремено  се прекинува дејството на Уставот и  се применува привремена управа. Привремениот основен закон на земјата обезбедува речиси неограничена власт на воените команданти.

Тоа трае 3 години. Егзекутирани се 50 лица, 500 000 се уапсени, илјадници умираат по затворите. Весниците не излегуваат во текот на 300 дена, 300 новинари стануваат жртви на атентати и закани, тројца се стрелани, 39 тони весници и списанија се уништени,  а за 400 новинари се побарани вкупно 4 000 година затвор, но реално зад решетки остануваат  31 од нив . Отпуштени се 3 854 наставници, 120 универзитетски професори и 47 судии, забранети се 917 филма.

Во 1997 година Турција е зафатена од т.нар. “Постмодерен преврат”. Премиерот Неџметин Ербакан, кој се смета од противниците за закана за секуларниот режим, на 18 јуни се повлекува од функцијата под притисок на армијата, бизнисот, судството и политичарите. Генералите одлучуваат дека се должни да преземат акција во заштита на секуларната држава, основана од Мустафа Кемал Ататурк.

Билансот од неуспешниот обид за воен удар од минатото лето обелодени Министерството за правда во деновите пред одбележувањето на првата годишнина. Испитани се 169 013 лица од кои 50 510 се зад решетки. Меѓу затворениците 169 генерали, 24 гувернери. Потерница се прогласени 8 086 лица, меѓу кои 152 воени, има потерници за апсење  Уапсени се и 2431 судии. Главната поената  на кемалистите на  Кенан Еврен од тие времиња е “Да не ги бесиме, а да ги храниме ли?”. “Обидот за државен удар е благослов од Аллах”, рече на 16 јули минатото лето Реџеп Таип Ердоган.

 

Слични содржини