Едвај можеше да биде спектакуларно: едниот од осудените зеде отров во судницата и набргу потоа умира. Овој чин, сепак нема да го засени огромното значење на Хашкиот трибунал за злосторствата во поранешна Југославија, коментира Зоран Арбутина за Дојче веле.
Што е со финалето на Трибуналот на ОН за злосторства во поранешна Југославија!
Откако поранешниот генерал на босанските Хрвати Слободан Праљак разбра дека пресудата од 20 години затвор е потврдена, тој стана во судницата и изјави: “Слободан Праляк не е воен злосторник и не ја признава оваа пресуда!”.
Веднаш потоа тој извади мало шишенце, ја испи неговата содржина и рече дека зел отров. Малку подоцна, Праљак почина во болница. Ова самоубиство беше совршено изведено.
Праљак кој има три универзитетски дипломи и работел како театарски и телевизиски режисер, испи отровот пред камерите со целосна свест дека многу луѓе во Хрватска, како и во Босна и Херцеговина ја следат во живо изрекувањето на пресудата.
И ја постигна својата цел. Хрватските медиуми се бореа да прогласат за “хрватски херој”. Хрватскиот претседател, како и министерот за надворешни работи, ги прекинаа своите посети во странство и што поскоро се вратија дома. И хрватскиот премиер рече: “Овој чин е сведоштво за длабоката морална неправда на Хрватите во Босна и Херцеговина”.
Ние сме го слушнале сето ова
Се разбира, Хрватите се лути на Трибуналот. Тие зборуваат за несоодветно тело, неправда и заговор против Хрватите и Хрватска како целина.
Според Драган Човиќ, босански Хрват и член на највисокиот државен орган на земјата – Президиумот, “судиите се марионети на оние кои ги испратиле таму”. Бошњакот Бакир Изетбеговиќ, пак, кој исто така е член на Президиумот и син на некогашниот босански претседател Алија Изетбеговиќ, упати пофални зборови кон Трибуналот.
А сепак: независно од демонстративно и трагично личнон труење, јасно се гледа дека тука станува збор за едно одамна познато и честа појава: Судиите на Хашкиот трибунал ја изговарија пресудата. Едната страна се чувствува како победник, а другата излегува огорчена.
И не е важно дали се Хрвати, Срби или Босанци. Србите не престануваат да нагласуваат дека нивните обвинети се осудени на вкупно 1.200 години затвор, кон кои се додаваат и четири доживотни затворски казни. Овде Хрватска веќе има свој маченик кој е подготвен да умре за своите убедувања и за својот народ.
Штета е што работата на Хашкиот трибунал завршува со толку медиумска возбуда. Но, ова не е толку необично. Од самиот почеток, многу од земјите од поранешна Југославија не ја одобрија работата на Трибуналот и го нападнаа. Судиите беа претставени како корумпирани лица и обвинети за непријателство. Судницата добро ги запамети најчудните настапи на основачот на Српската радикална партија, Воислав Шешељ, како и агресивните испади на поранешниот претседател Слободан Милошевиќ. Тие често ја напуштија просторијата, навредувајќи ги судиите.
Светлината на крајот на тунелот?
Сепак, евиденцијата на МСП за злосторства во поранешна Југославија е позитивна. За речиси 25 години беа осудени 161 лица, беа сослушани над 4.600 сведоци и собрани над 2,5 милиони документи. Судот требаше да одговори на безброј високи личности, но и “мали риби”, кои никогаш не верувале дека би можеле да бидат изведени пред лицето на правдата. Трибуналот ги идентификуваше злосторствата во кои ниту едно разумно лице не може да се сомнева. Безброј жртви добија можност да се соочат со своите џелати, без страв дека ќе ги видат во очите. Трибуналот на ОН за злосторства во поранешна Југославија, исто така, е од голема важност за понатамошниот развој на меѓународното право. За првпат Советот за безбедност на ОН одлучи да ги спроведе принципите на Повелбата на ООН со законски средства, а не со оружје. Затоа германскиот судија Волфганг Шумберг зборуваше за “колосален напредок на патот кон повеќе правда”. Сето ова води кон нешто друго: народите на поранешна Југославија имаат можност да го преиспитаат минатото и да промовираат помирување.
Иако досега овој потенцијал не беше употребен – бидејќи (најчесто) политичките елити се одржуваа со сликата на непријателот. Со неговото спектакуларно и добро насочено труење, Слободан Праљак придонесе за овој поглед. И тоа не беше случајно. Но, откако ќе помине возбудата, веројатно е дека ќе биде можно промовирање на мирен соживот и идни перспективи. Ова ќе биде од корист за сите.