По заклучоците на состанокот на Комитетот на постојани претставници (КОРЕПЕР), одржан овој месец, Бугарија и официјално стави вето на почетокот на преговорите за пристап на Северна Македонија во ЕУ. Источниот сосед постојано предупредуваше на ваквата одлука, мотивирана од, според нив, неподготвеноста на нашата земја и заедничката историска комисија да продолжи со својата работа, која преговара за контроверзните историски прашања. Покрај тоа, Бугарија ја повика С. Македонија да престане да инсистира на постоење на македонско малцинство на нивните територии. Премиерот Зоран Заев соопшти дека ќе го искорени говорот на омраза против Бугарите во С. Македонија и ја нарече историјата на двете земји заедничка. Бугарскиот вицепремиер Красимир Каракачанов пак го нарече ова чекор во вистинската насока и призна дека земјата може да се согласи на преговори следната година.
Сепак, многумина на Балканот сметаат дека бугарската блокада може да предизвика поширока регионална нестабилност и, всушност, ги слабее Скопје и Софија. Од нашиот северен сосед потенцираат дека бугарското вето со усвојувањето на Заклучоците на министрите за проширување на земјите на Западен Балкан ќе влијае на евроинтеграциите и на Србија и општо на цел Западен Балкан.
Српскиот аналитичар Жељко Ињац, во контекст на начинот на кој Бугарија ја блокираше С.Македонија за преговарачката рамка, поврзано со историските прашања, за „Локално“ изјави дека може во иднина да се очекува истото и при почетокот на преговорите со други земји од Западен Балкан.
„Оспорувањето на нечиј јазик и идентитет, како што рече претседателот Пендаровски, е навистина неверојатна работа во 21 век. Притисокот што го вршат сегашните членки на ЕУ врз соседните земји кои сакаат да станат членки на ЕУ повеќе зборува за лошата структура и комплицираниот бирократски систем на ЕУ, отколку за добредојде на членството во ЕУ што Меркел и го посака на Северна Македонија при нејзината посета на Скопје. Доколку оваа практика на притисок и уцена продолжи кон другите кандидати на Западен Балкан, тоа лесно може да се толкува од граѓаните и политичките елити на тој дел од Балканот како желба на ЕУ индиректно да спречи интеграција на Западен Балкан во ЕУ. Сепак, треба да се нагласи дека Америка има сосема различни планови“, вели Ињац.
На прашањето, дали пред крајот на преговорите со ЕУ, Србија може да се соочи со слично сценарио од својот сосед Хрватска, Ињац посочува дека секако може да се случи такво нешто.
„Затоа не случајно на овој дел од Западен Балкан , му е понудена опцијата Мини Шенген. Но, верувам дека и Мини-Шенгенот и влезот на Западен Балкан во ЕУ ќе се реализираат до крајот. Новата американска администрација ќе се обиде што е можно поскоро да го интегрира целиот Западен Балкан и во НАТО и во ЕУ, за да се спротивстави што е можно повеќе на можноста за влијание на Русија во овој регион, така што би било мудро и за властите во Белград и за властите во Скопје , цврсто да застанат на своите приоритети и да не се согласуваат на ултиматумите и уцените на соседите“, истакнува аналитичарот.
Според него, ветото на Бугарија не претставува безбедносен ризик за Балканот.
„Владата во Скопје се обидува подобро да ја постави својата позиција во преговорите преку силни зборови што немаат основа во реалноста, но преговарачите и бирократијата на ЕУ, како и граѓаните на Северна Македонија, се сосема свесни за тоа. Најголемиот ризик поради овој бугарски ултиматум ќе го сноси самата Влада на Северна Македонија, секако доколку направи отстапки, односно сегашната владејачка гарнитура. Бидејќи по референдумот за промена на името на државата, на кој излегоа само 36% од граѓаните, дојде до големо незадоволство кај граѓаните заради национално понижување со промена на името на државата. Дополнително понижување, доколку биде прифатено, значително ќе ја намали поддршката на гласачите за сегашната владејачка коалиција“, посочува Ињац.
Аналитичарот смета дека е малку веројатно Бугарија да ја смени својата позиција во однос на историјата.
„Сепак сметам дека новата американска администрација нема да толерира бугарски ултиматуми како што се грчките. Како постара членка на НАТО и членка на ЕУ, Бугарија е во позиција да поставува ваква уцена. Бугарија, како и Грција, има долгорочна национална политика и ниедна Македонија не се вклопува во нивната политика, ниту Северна ниту македонскиот јазик. Се сеќаваме дека на почетокот на 20 век, Грција асимилираше и протера огромен број Словени од она што денес се нарекува грчки дел од Македонија и околината на Солун, каде сè уште има топоними кои сведочат за поранешното присуство на словенското население, но каде во моментов го има само во траги и како статистичка грешка. Едноставно, не е реално да се очекува соседите кои имаат такви претензии да ја сменат својата национална стратегија со промена на Владата“, вели тој.
За Ињац, изјавата на премиерот Заев дека Југославија ги држела разделени Македонците и Бугарите е, благо речено, историска невистина.
„Ако во првата Југославија Македонците немаа свои национални права, тоа не беше случај во втората Југославија. Покрај јазикот, републичката територија, чии граници беа меѓународно признати, политичкото раководство на втората Југославија им обезбеди и црковна независност на Македонците, со што токму Југославија ги обезбеди македонскиот идентитет и територија. Ако случајно овој дел од Македонија се наоѓаше во Бугарија, денес немаше да има Македонци, како што се случи со другите два дела на Македонија кои им припаднаа на Грција и Бугарија по Балканските војни, каде што населението било асимилирано или протерано, па дури и убиено. Посебно прашање е како Заев се перцепира себеси во национална смисла, како Македонец или како Бугарин. Не верувам дека ваквото сервилно однесување може да им донесе добро на луѓето во Северна Македонија, но сосема е сигурно дека тоа ќе донесе политички последици и дека ваквите ставови ќе ја зајакнат поддршката за националистичките политичари. Треба да се има предвид дека за време на Втората светска војна, Бугарите биле окупатори на Северна Македонија во името на нацистичка Германија и дека по Втората светска војна тие биле сателит на Советскиот Сојуз и двапати непријателски настроени кон Југославија и Македонците“, констатира Ињац.
Професорот Зоран Чворовиќ вели дека Бугарија го сторила истото што ЕУ го направила во целина кон одделни земји од Западен Балкан.
„Имено, од Договорот од Мастрихт, а особено од 1999 година и склучувањето на Пактот за стабилност за Југоисточна Европа, ЕУ применува политика на диференцирано условување кон земјите од Западен Балкан, барајќи од одредени земји да исполнуваат одредени наметнати политички и економски услови. Она што го правеше администрацијата во Брисел, сега се повторува од страна на локалната администрација во Софија. Единствената разлика е во мотивите. Додека метрополата е секогаш водена од сериозни, стратешки и долгорочни политички и економски мотиви, дотогаш неоколонијалните режими во т.н. новата Европа ја користи политиката на условување во краткорочен интерес за опстанок на локалните елити, меѓу другото, преку манипулирање со колективните национални чувства, стравови и неисполнети историски амбиции. Балканските држави одамна го прифатија во својата надворешна политика начинот на Брисел да ги уценуваaт соседите и да се мешаaт во нивните внатрешни работи. Ова го прават сите земји во регионот, без оглед дали се членки на ЕУ или не. Единствената разлика е во тоа што балканските членки на ЕУ се побрутални во тоа, бидејќи тие се чувствуваат силни во сенката на Брисел. Така и С. Македонија се мешаше во внатрешните работи на Србија на несоодветен начин и непровоцирана кога го призна Косово“, изјави професорот за „Локално“.
Според него, сè е можно, па дури и пред крајот на преговорите на Србија со ЕУ, таа да се соочи со слично сценарио од својот сосед Хрватска, па и она да остане во чекалната, особено ако се земат предвид следниве фактори.
„Прво, ЕУ сè уште нема изградено унифицирана надворешна и безбедносна политика, ниту пак ќе се случи во блиска иднина. Фактот дека ЕУ има единствен негативен став кон трети земји, како што е Русија, не значи дека има единствена, кохерентна позитивна надворешна политика, туку служи само како пион на глобалистичката олигархија и англосаксонските елити во борбата против третата.
Второ, дали членка на ЕУ ќе го злоупотреби процесот на пристапување кон соседите не зависи само од силата на Брисел да ја дисциплинира својата членка, што е тешко да се очекува во контекст на институционалната и економска криза во ЕУ, туку и од тоа дали ќе се приклучи на Западен Балкан целта на бриселската бирократија и глобалистичката олигархија. Ако полноправното членство на земјите од Западен Балкан во ЕУ не е цел на Брисел, тогаш уцените, налик на бугарската, честопати може да се повторат во иднина, како идеално средство за попречување на процесот на пристапување“, вели Чворовиќ.
За професорот, на Балканот, безбедносен ризик би се појавил доколку македонските власти се согласат на уцена од Софија, бидејќи, бугарскиот ултиматум издаден врз Скопје не значи ништо друго освен поништување на македонскиот национален идентитет.
„Ако нема македонски национален идентитет, нема причина за постоење на македонска држава, па така таа може лесно да се подели меѓу Бугарија и Албанија. Такво сценарио може да се реализира без промена на границите, со постепено бришење на автентичниот македонски национален идентитет, со што Македонија би станала национален, но и политички и економски, бугарско-албански кондоминиум. Кога на економската и правната несигурност ќе и се додаде кризата со националниот идентитет, како општа карактеристика на сите балкански држави, тогаш ќе добиеме збир на фактори кои ќе доведат до огромен одлив на млада македонска популација во иднина, без оглед дали процесот на пристапување во ЕУ продолжува или ќе биде замрзнат. Во такви услови, реално е да се очекува дека ќе се изврши организирано населување на мигрантски маси на територијата на Македонија, како сообраќајна порта на Балканот. Тоа би бил најефикасниот начин за Западот да го претвори своето југоисточно предградие, кое не сака да го вклучи во својот состав, во тампон-зона неупотреблива за геополитичките конкуренти како Кина и Русија“, истакнува тој.
На прашањето, дали очекува промена на позицијата по евентуалната промена на власта на Бугарија или ова ќе се претвори во уште еден 30-годишен спор, налик тој со Грција, Чворовиќ смета дека одговорот зависи од тоа дали администрацијата во Брисел, а особено глобалистичката олигархија, одлучи Западниот Балкан да се приклучи во ЕУ или не.
„Ми се чини дека вториот одговор е пореален и дека гласачкото тело во Македонија и Бугарија сигурно ќе се „забавува“ со историско-идентитетскиот спор до 2035 година, со, како што реков, забрзана демографска депопулација на православното население во Македонија и Бугарија“, вели професорот.
Тој додава дека, со изјавата на Зоран Заев дека бивша Југославија ги држела Бугарите и Македонците разделени, нашиот премиер го негира македонскиот национален идентитет од кој било во Атина или Солун, а особено во Белград.
„Во исто време, пробугарската политика на Зоран Заев покажува дека Македонците не можат да го зачуваат својот идентитет со политика, во која се потпираат исклучиво на Софија, туку само со паметно маневрирање помеѓу Белград и Софија. Со почитување на одделните интереси на овие актери, но и со нивното јасно признавање на посебниот македонски национален идентитет, кој не смее да биде ниту антибугарски ниту антисрпски, можно е да се зачуваат македонската држава и македонската нација во иднина“, заклучува Чворовиќ.
За српскиот историчар, Миливој Бешлин, со својот антицивилизациски пристап, Бугарија постави многу опасен преседан кога станува збор за процесот на пристапување кон другите земји од Западен Балкан.
„Овој вид билатерален спор што се користи за запирање на пристапот е нешто што веќе е оценето во ЕУ како недопуштено. Но, најлошо од сè тука е содржината на овие уцени што бугарскиот режим ги користи против Македонија. Оние уцени, кои се однесуваат на негирање на македонскиот јазик и идентитет и кои се мотивирани само од митовите и предрасудите на бугарскиот национализам, се нешто што сигурно веќе наиде на многу пожестока осуда од страна на Унијата и западните претставници. Освен петицијата на критичките и професионалните историчари, вклучително и познатата Марија Тодорова, не гледам доволен отпор во бугарското општество кон овој вид антицивилизациски и ултранационалистички притисоци на кои е изложена С. Македонија“, вели Бешлин за Локално.
Во однос на евроинтеграциите на неговата земја и дали е можно некој нејзин сосед да го попречи пристапот кон ЕУ, историчарот смета дека најголемата пречка за Србија во процесот на пристапување кон ЕУ е самата таа, нејзиниот корумпиран и националистички режим и не подобрата алтернатива, каква што е проруската опозиција.
„Србија во суштина не сака да влезе во Унијата, таа одбива да ги почитува правилата на игра, одбива да ја усогласи својата надворешна и безбедносна политика со ЕУ … Оваа година, на која и се ближи крајот, Србија всушност го запре процесот на пристапување, бидејќи не отвори поглавја. Не заборавајте дека режимот на Вучиќ ја суспендираше институцијата за слободни избори, Србија има де факто еднопартиски парламент без опозиција и да не набројувам понатаму. На таквата држава не ѝ требаат антагонистички соседи кои ќе ја запрат во процесот на приклучување на ЕУ. Нејзината политичка и интелектуална елита е доволна за да го направи тоа“, изјави тој.
Историчарот посочува дека ветото на Бугарија е ризик за целиот Западен Балкан, бидејќи ја руши целата безбедносна архитектура на западниот свет и сојузот на НАТО.
„С. Македонија, која би имала затворена европска перспектива, би била во опасност сама да потоне (повторно) и да се врати во рацете на корумпирани, националистички автократи, кои би барале излез и алтернативен наратив во непосредна близина на различните антиевропски диктатори. Тоа би било погубно за вас и за целиот регион, но исто така би претставувало несомнен безбедносен ризик за целиот демократски Запад. На крајот на краиштата, неодамна се слушна во Американскиот конгрес дека целиот Западен Балкан е безбедносно прашање за САД“, смета тој.
Бешлин додава дека ова нема и не смее да се претвори во уште еден спор на неопределено време, налик на оној што го имавме со Грција.
„Европа не е иста како пред 30 години, Бугарија го нема значењето и влијанието што го имаше тогаш Грција, и покрај тоа, повторувам, бугарските наративи и барања се толку екстремни, историски неточни, ако сакате, и расистички карактер што не можат да бидат предмет на сериозно разгледување. Не би бил изненаден ако владата во Софија го искористи притисокот врз С. Македонија да добие некои попусти од Брисел или Берлин утре во врска со корупцијата или некои слични проблематични точки во внатрешната политика на нивната влада“, истакнува историчарот и дополнува:
„Јас сум потписник на Декларацијата за историчари од регионот, која апелираше до Европа и критичката јавност да спречат злоупотреба на историјата од страна на бугарската влада. И тогаш, само неколку дена подоцна, се појави таа несреќна изјава премиерот Заев дека Југославија ги држела разделени Македонците и Бугарите“.
Иако му се јасни мотивите со кои премиерот сакал да ги задоволи апетитите на Бугарија, мисли дека тоа е сериозна стратешка грешка.
„Бидејќи Македонците никогаш нема и не смеат да се откажат од својот јазик или идентитет, сосема е јасно дека не можат да се откажат и не смеат да го негираат нивниот антифашизам, кој беше дел од уникатното југословенско антифашистичко движење. Само некој без елементарно знаење и морални скрупули може да тврди дека Југославија била лоша за Македонија. Потсетувам дека македонската државност беше конституирана во Југославија, формирањето на македонската нација беше завршено, јазикот беше афирмиран и црковната организација беше завршена. Југославија беше силна пречка за сите бугарски притисоци кои не престанаа за време на Студената војна врз Македонија, а во исто време Југославија се однесуваше кон Македонците подеднакво со другите југословенски народи. Благодарение на Југославија, во раните 90-ти беше можно да се бориме за меѓународна субјективност. Одбивањето и на Југославија и на нејзините огромни еманципаторски достигнувања, како и на прославеното антифашистичко движење, не би било разумно да го стори никој во Северна Македонија. Затоа е особено загрижувачко што тоа го прави нејзиниот премиер, човек кој доаѓа од левичарската политичка опција. Бугарските притисоци и национализам не се доволна причина за С. Македонија да отфрли некои од најчесните страници на нејзината понова историја“, изјави историчарот.
Билатералните прашања, особено историските разлики, немаат место во процесот на приклучување, потенцира Сузане Шиц, надлежна, меѓу другото, за Западен Балкан во германското МНР.
„Приближувањето на Западниот Балкан кон ЕУ е стратешки важна одлука за регионот, но и за нас. Тоа за Германија во годинава што изминува беше во врвот на теми кои беа на дневен ред. Ако фрлиме поглед на 2020., не’ радува што на Западен Балкан имаше важен напредок. Иако можеби луѓето во регионот се надеваа на уште повеќе, чашата треба да се гледа како полуполна. Така, во март имаше многу важна одлука на земјите членки на ЕУ за почеток на преговори за приклучување со Албанија и Северна Македонија – важна политичка одлука, која успеа дури по повеќе обиди. Се разбира дека многу посакувавме веќе на крајот на годината да се одржат првите конференции за приклучување. На овој пат стигнавме доста далеку со двете земји. Кај Албанија недостигаат само уште неколку предуслови, кои, се надеваме, ќе бидат исполнети на почетокот на годината. Во врска со Северна Македонија сме, се разбира, многу разочарани што и покрај навистина интензивната работа со двете земји – со Бугарија и Северна Македонија – не се успеа во наоѓањето компромис“, потенцира Шиц, во изјава за ДВ.
Нејзината порака до регионот гласи: имате перспектива да станете членки на ЕУ.
„За тоа јасно се одлучија и владите и луѓето во регионот. Но, за тоа треба и да се испорачаат резултати – напредок во делот на владеење на правото, независност на правосудството и медиумите, борба против организираниот криминал и корупцијата. Сето тоа се работи кои се во прв ред во интерес на државите и нивното население. Определбата за ЕУ е и определба за една заедница на вредности и стандарди. Тоа луѓето во регионот го бараат од своите влади. И, на тоа во наредната година, доколку е потребно, и ние ќе ги потсетуваме владите на Западен Балкан и по тоа ќе ги мериме“, истакна Сузане Шиц, ополномоштеник во германското МНР за Југоисточна Европа.
Н.П