Можеби Велика Британија и Америка не беа поделени со заеднички јазик, како што во една прилика тврдеше Џорџ Бернард Шо, но Европската унија е јасно поделена со збор што требаше да служи како нејзин камен темелник: тој збор е солидарност.
Злобниот демон, обидувајќи се да ја разедини Европа, не можеше да избере подобар момент и начин да влезе во пандемија на европскиот континент. Италија, земјата што сè уште страда од ефектите од последната финансиска криза и со најнизок потенцијал за раст, најголем јавен долг и малку простор за фискална интервенција, е најтешко погодена од пандемијата. Економската експлозија што следи само ќе го зголеми страдањето на нејзината популација.
Шпанија, која мина низ застрашувачки стапки на невработеност и трагични сцени на кои луѓето се исфрлаа на улиците заради кризата со еврото, е исто така епицентарот на пандемијата на вирусот. Што се однесува до Грција, бројот на загинати за среќа е мал, но загубата на приходите од туризам од која зависи економијата ќе ја влоши повеќедецениската криза која веќе нè втурна во најдлабока депресија.
Од друга страна, најмалку ранливите земји се со добро финансиско здравје, како здравствено, така и економски.
Бидејќи пандемијата во Европа се влошува од ден на ден, девет шефови на влади на еврозоната поднесоа предлог за издавање „корона-обврзници“ што би го зголемиле товарот на дополнителното задолжување – што е неизбежно затоа што европските влади мораат да ја компензираат загубата на приходите од приватниот сектор – рамномерно е распореден на сите земји-членки. Бидејќи, за разлика од Јапонија, Велика Британија и Соединетите Држави, Европа нема централна банка која може директно да финансира ранливи земји, со издавање еврообврзници ќе се осигура дека новиот долг не паѓа на рамениците на оние кои се најмалку способни да го носат.
Оваа идеја не е ниту нова, ниту комплицирана. Ново е што, во ситуација на пандемија, предлогот е оправдан со повик за солидарност со најтешко погодените земји во јужна Европа.
Како што некои од нас предвидоа пред клучниот состанок на министрите за финансии во Еврозоната, досега немаше ниту еден од тие предлози. Како што очекувавме, „корона-обврзниците“ добија црвено светло на состанокот на Еврогрупата на 9 април, одложувајќи ја идејата за еврообврзници на неодредено време, можеби засекогаш.
Ваквиот исход не е тешко да се разбере. Деветмина шефови на влади сметаат дека прикажувањето на обврзниците како финансиско олицетворение на идејата за европска солидарност ќе даде позитивен одговор. Но, нивната проценка беше погрешна.
Се зборуваше многу за жестокиот отпор што го дава холандскиот министер за финансии, Вопке Хоекстра, кој стави вето на сите индикации за идејата за заедничко европско задолжување. Повеќето коментатори западно од Рајна и јужно од Алпите го опишуваат Хоекстра како немилосрден северњак кој не ја разбира идејата за солидарност. Географската и емотивната поделба на Европа никогаш не била поочигледна.
Но, за жал, Хоекстра е во право: солидарноста не е доволна причина и оправдување за издавање еврообврзници или какво било заедничко поднесување на долг. Со оглед на страдањето на поединци и заедници, тие можат да чувствуваат потреба да им понудат пари, засолниште, можеби поволен долгорочен заем ако нема банка да го стори тоа. Тоа би било солидарност. Но, солидарноста нема да ме натера да се зајмувам заедно со нив.
Наведувајќи ја солидарноста во објаснувањето на предлогот на еврообврзницата, девет шефови на влади ја загубија битката пред да започне. Џек нема право да очекува од Џил во име на солидарноста да се согласи да позајмиме заедно со подигање заем. И нема причина да се каже дека не е фер.
Така, Еврогрупата ја погреба идејата за еврообврзници. На засегнатите земји им беше понудено 27,7 милијарди евра наместо обврзници (околу 0,22 проценти од приходот на еврозоната) во форма на директна помош и неколку стотици милијарди евра заеми.
Критиките на „будните“ влади на северот упатуваат на неколку интересни диспаритети. Домашниот фискален стимул на германската влада е на импресивни 6,9 проценти од БДП и е дури и повисок од САД (5,5 проценти од БДП). Од друга страна, владите на Италија и Шпанија, кои се во многу полоша здравствена и економска состојба, можат да сметаат на фискален стимул од 0,9% и 1,1% од БДП, соодветно. Зар тоа не покажува дека не постои солидарност?
Можеби така. Но, да претпоставиме за момент дека Германија, поради причини за солидарност, одлучи да го сподели својот фискален стимул со јужњаците со послаб фискален капацитет. Макроекономските ефекти повторно би биле занемарливи, бидејќи тоа нема да биде доволно за соодветно да се поддржи остатокот од еврозоната. Накратко, освен што е лош аргумент во дебатата за еврообврзниците, солидарноста е макроекономски ирелевантна. Уште полошо, инсистирањето на солидарноста е контрапродуктивно затоа што ги продлабочува постојните европски поделби и го уништува она што е оставено малку солидарност.
Дури и пред да пристигне пандемијата, северните се плашеа дека „расипниците“ од Југот само чекаат можност да стават раце на нивните заштеди. Повиците за солидарност ги зајакнуваат ваквите сомнежи. За еден проект да ја обедини Европа и да спречи евентуален распад, најдобро е да се откажеме од солидарноста и да се повикаме на здравиот разум.
Штедливите Холанѓани и Германци мора да сфатат дека нивните вишоци би биле многу помалку доколку Италијанците, Грците и Шпанците не се согласеа за заедничка валута. Не се ли токму дефицитите на јужњаците токму она што го задржува девизниот курс на еврото доволно ниско за Германија и Холандија да одржат високи нивоа на нето-извоз. Затоа, придобивките од еврообврзниците не треба да се објаснуваат со солидарност. Со префрлање на дел од долгот од земјите со дефицит во посилниот дел од Унијата, што исто така го намалува вкупниот износ на долгот во еврозоната (пониски долгорочни каматни стапки, кои ја потврдуваат високата кредитна способност на ЕУ), еврообврзниците би можеле да задржат земја како Италија во евро-системот, што би спречило да се стопат вишоците на Холандија и Германија.
Најдобро беше формулирано од Адам Смит уште во 1776 година: „Не очекуваме ручек од месари, пивари или пекари заради нивната дарежливост, туку затоа што тоа е во нивни интерес“. Исто така, прифаќањето на еврообврзници и промена на правилата на Еврозоната не може да се постигне со апел за „дарежливоста“ на земјите со вишок. Единствениот начин да се заобиколи ветото на Северњаците е да се повика на „сопствените интереси“ на Смит и да се разбере дека секој предлог што е во спротивност со ваквите интереси на северните држави автоматски ќе добие вето.
Јанис Варуфакис, Project Syndicate