Централната изборна комисија во Бугарија соопшти дека коалицијата на левиот центар „Промените продолжуваат“, на двајцата привремени министри за економија и за финансии, Кирил Петков и Асен Василев, освои 25,65 отсто од гласовите на предвремените парламентарни избори во земјата, што дава охрабрувачки сигнали за нов пристап во македонско-бугарските односи.
Кандидатот за премиер Петков не беше прецизен на директното прашање дали Бугарија ќе го тргне ветото за Македонија на 14 декември, но изјави дека „треба да ја смениме парадигмата во нашите односи и да видиме кои се заедничките економски работи што можат да ги направат двете земји“.
Тој како приоритет ја постави темата „зошто нема авиокомпанија што лета од Софија до Скопје“.
Оттаму се поставува прашањето дали навистина најверојатно идниот бугарски премиер со своите ставови дава зрак надеж за интеграцискиот пат на Македонија во ЕУ.
Политичкиот аналитичар Андреј Врабчев од бугарската фондација „Татковина“, во разговор за „Локално“ се надева дека Петков ќе води не само поинаква политика, туку и успешна за двете страни.
-Петков е бизнисмен и разбирливо е да се фокусираме на бизнис. Не смееме да заборавиме дека, покрај економските, тој спомена и многу аспекти од односите кои беа заложници на историскиот спор. Сепак, се надевам дека сега нема да се случи спротивното. Треба да ги развиваме нашите односи во две насоки и да си помагаме, а не да се закочат како досега, појаснува Врабчев.
Според него, за да се реши историскиот спор, неопходно е да се има активна кохезија за да се создаде вистински амбиент во општеството за дебата и „согледување на вистината без да биде сфатена како закана за идентитетот“.
-По ескалацијата на стравовите, ако нема причина да се намалат, општеството тешко ќе го прифати новиот пристап не како повлекување (ова повторно важи за двете страни). Парадоксално, тоа значи напредок на историските теми. Таков напредок би можело да биде усвојувањето на нешто како предложениот меморандум од Бугарскиот културен клуб Скопје – организација на македонските Бугари, која, сепак, не беше меѓу поканетите при посетата во Софија кај претседателот Радев. Големо прашање е дали Петков и Василев се доволно подготвени и со добар тим за да се справат со задачата за надминување на политичкиот и социјалниот притисок, коментира аналитичарот.
Тој е категоричен дека луѓето од двете страни на границата се манипулирани и местени со децении од партии и политичари блиски до службите на комунистичките режими.
-Борејќи се во пракса, тие се во сојуз во корист на руското и српското влијание на Балканот. Ова е причината зошто нашите односи не се развиваат на два одвоени начини, на економска и каква било кохезија и соработка, а посебно на надминување на контроверзните прашања. Ќе повторам, наместо зближувањето и просперитетот да создадат основа за помирување, тие беа заложници на спорови, вели Врабчев.
Неговото мислење веќе подолго време е дека е потребно институционализирање и децентрализирање на нашите односи, откако смета дека треба „да се создадат тела за соработка на сите можни нивоа и области од науката, културата, одбраната, економијата“.
-Меѓутоа, за да се даде резултати треба нешто повеќе од формирање тела и институции. Неопходно е да се имаат јасно наведени цели, заложби и средства за нивно остварување, а особено луѓе кои сакаат да учествуваат и да работат напорно за овој процес. За ова е неопходно да се има договор сличен на Елисејскиот и Ахенскиот меѓу Германија и Франција во кои лежат филозофијата на унијата, а не само желбите, додава бугарскиот аналитичар.
Верува дека доколку нема непотребна политизација и ако течат процесите на зближување и отворање на нашите општества едно кон друго, „прашањето може да се реши во рок од две години“.
– Меѓутоа, дали можеме да го подготвиме општеството (повторно во двете земји) да ја прифати одлуката за две години е друго прашање, истакнува тој.
Во однос на тоа дали во декември на повидoк е конечно решение, откако екс премиерот Бојко Борисов изјави дека ЕУ ќе ја понижи Бугарија и ќе ја пушти С.Македонија во ЕУ, аналитичарот смета дека лидерот на ГЕРБ зборува така „за да ги дискредитира своите политички противници“ и дека не треба да заборави дека „целата збрка во нашите односи беше направена во негово време“.
-Сепак не мислам дека решението значи дека Бугарија ќе попушти под меѓународниот притисок и дека нашите билатерални односи ќе имаат вистински напредок. Друго прашање е дека пристапот на Бугарија е несоодветен, но и Македонија не направи чекор да ги лиши од аргументи позициите на властите и јавноста што го наметнуваат своето мислење во Софија. Решението бара да се разбереме, стои во неговата анализа.
За бугарскиот професор Антони Тодоров, новата политичка формација на Кирил Петков и Асен Василев очигледно е многу попрагматична од „Има таков народ“ на Слави Трифонов и многу помалку ангажирана во националистички тези.
-Убеден сум дека ќе има нов тон во односите со Македонија, во кои ќе доминира сегашноста и иднината, а не историјата. Се чини дека евентуалната нова влада ќе се обиде да го интензивира дијалогот за заеднички проекти, а историјата да ја остави настрана, без, сепак, да се откаже од работата на историската комисија. Нејзината улога во политичките односи меѓу двете земји најверојатно ќе се намали, вели професорот во анализа за „Локално“.
Тој посочува дека не треба да заборавиме дека границите генерално ги делат и семејствата и роднините, па добро е тие да се само административни, како што е случајот во ЕУ.
-Улогата на националистичките партии во новиот парламент ќе биде многу помала од претходно. Но, да не го потценуваме јавното мислење во Бугарија, кое исто така е многу чувствително во однос на историјата. Затоа, владата, каква и да е, ќе биде претпазлива, додава Тодоров и продолжува:
-Идејата за формирање работни групи со личности надвор од сферата на историјата е многу поизводлива отколку да дозволиме историска комисија да го постави тонот во билатералните односи. Мора да се направат напори за „да се стопи мразот“ бидејќи односите меѓу двете земји станаа хистерични во последните неколку месеци. Денес имаме многу повеќе заеднички интереси отколку што замислуваме и вреди да се работи поинаку. Не можеме да ја промениме историјата, но можеме да ја промениме сегашноста и иднината, категоричен е професорот.
Околу самата Мешовита историска комисија, Тодоров укажува дека психолозите ќе кажат дека колку почесто и поинтензивно луѓето комуницираат, толку е поголема веројатноста да постигнат разбирање, а зошто не и едногласност.
-Идејата за почести средби меѓу членовите е добра и вреди да се проба, но веројатно е добро да се размислува за самата Историска комисија. Мислам дека во неа не треба да има само историчари, туку и антрополози, социолози, културолози, филозофи, политиколози. Историјата е општествена наука и не е единственото дело на историчарите. Затоа што документите и артефактите се едно, но нивното толкување денес е нешто многу важно. Видовме како Германија и Франција успеаја да ја расчистат омразата наталожена од историјата, а денес младите Германци и Французите чувствуваат само симпатии еден кон друг. Истото вреди да се прави и овде на Балканот, наведува бугарскиот професор.
За различните ставови на Заев, Борисов и Радев во последниот период, Тодоров вели дека не треба да заборавиме дека последните изјави во Бугарија (но и во Македонија) беа во екот на предизборните кампањи.
-Тогаш се кажуваат многу работи. Логично е да се прават отстапки од двете страни, а работите да не се прикажуваат како „победа“ на едната или на другата. Овде не може да има победник, победа ќе биде намалување на тензијата акумулирана неодамна. Тешкотијата е што има притисок од ЕУ за одлука до 14 декември 2021 година, кога ќе се состане Европскиот совет. За ова е потребна брза работа, а во Бугарија се уште нема влада. Не верувам дека преодната влада драстично ќе го смени ставот, иако по завршувањето на претседателските избори на 21 ноември 2021 година, новиот стар претседател (по голема веројатност) би можел малку послободен да заземе став по ова прашање. Тој повеќе нема да биде во кампања, што може да го олесни брзото изнаоѓање решение. Веројатно потпишувањето на дополнителна декларација (Анекс) на Договорот за пријателство може да биде опција за излез од ситуацијата. Но, јасно е дека за Бугарија приемот на Република Македонија во ЕУ е вистински национален интерес, во тоа нема сомнеж, коментира тој во анализа за „Локално“.
Економијата и инфраструктурните проекти одамна мораа да се развиваат и Кирил Петков дава причина за тоа, вели за „Локално“, бугарскиот историчар и професор Стефен Дечев.
Според него, Договорот за добрососедство и пријателство не ја исклучува соработката во други области, но за жал работата на Мешовитата комисија за историски и образовни прашања стана централна.
-Народот од двете страни навистина има симпатии и може, ако се даде пример од политичарите, но и без пример, повеќе да се почитуваат меѓу себе. Има една здрава чисто човечка логика која функционира и која обичниот Бугарин и обичниот Македонец, во повеќето случаи и покрај индоктринацијата преку училиштето и медиумите во двете земји, ја чувствуваат речиси инстинктивно. Мислам дека секој од нас се увери во тоа со многу примери. За да се дојде до денешната состојба, виновни беа секако политичарите од двете страни, појаснува Дечев како одговор на прашањето како ја коментира изјавата на Петков дека луѓето од двете страни на границата имаат симпатии едни кон други, но дека некои политичари ја „замешале работата“.
Тој ја поздравува идејата на новиот мандатар на бугарската влада за работните групи на луѓе од бизнисот, науката и културата, велејќи дека е многу добра и заслужува само восхит.
-Овие требаше да се случат многу одамна, а не само Историската комисија да биде единствена. Бугарската и македонската страна мора да се спојат во нивното разбирање за работата на Историската комисија. Бугаринот инсистира на брзи резултати, а Македонецот тврди дека одлуките на Комисијата се само препорачани и комисијата би можела да работи не една деценија, туку многу децении. На вистинските стручни историчари, според мене, не им треба толку долго време, смета Дечев.
Тој како пример го зема терминот „бугарска фашистичка окупација“.
-Терминот „бугарска фашистичка окупација“ очигледно е производ на југословенската и македонската комунистичка идеологија и оттаму навлегува во македонскиот публицитет, историографија и образование. За историската наука (не само бугарската), режимот во Бугарија е авторитарен, го крши Уставот, забранува партии, е сојузник на Третиот Рајх и во оваа смисла е пронацистички. Но, таков режим не може да се окарактеризира ниту како фашистички, ниту како нацистички. Тој сè уште ја толерираше опозицијата во парламентот, дозволи јавна критика на неговата политика, а не само во неговите рамки и беше можно да се изврши притисок врз властите во март 1943 година од страна на граѓанското општество за да се спречи депортацијата на Евреите од „старите граници“ на Кралството.
Се разбира, постои силно присуство на националистичка идеологија и окупирани се некои елементи на италијанскиот фашизам и германскиот нацизам (на пример, неуставниот и антисемитскиот Закон за заштита на нацијата), но вистинските организации родени од фашизмот и нацизмот се во опозиција. Има само некои личности како што се шефот на Комесаријатот за еврејски прашања, Александар Белев, министерот за внатрешни работи Петар Габровски и министерот за правда Александар Сталијски, кои се блиски до фашистички или нацистички идеи, но не и целата влада. Што се однесува до бугарската контрола врз Македонија од април 1941 година наваму, за меѓународното право, за бугарската влада, за војската, за современиците, ова е окупација, без разлика кој во Македонија ја чекал со цвет, а кој дава отпор во подоцнежна фаза, вели од историски аспект Дечев.
Бугарскиот историчар му честита на премиерот Зоран Заев за неговата желба за промени, но коректноста бара таа да биде избришана како „бугарска“, а да стои само „фашистичка“.
-Лошото во овој случај е што Заев повторно е сам. Ова што сега го објаснувам мора да му го кажат македонските историчари кои очигледно немаат таква желба во огромно мнозинство. И не станува збор само за една плоча, туку за целосно одвојување од југословенскиот комунистички наратив. Коректноста бара македонското општество да ја прикаже целата сложена и разновидна слика – популарноста на самиот Адолф Хитлер кај Вардар во април 1941 година како егзекутор на кралска Југославија, ставајќи крај на српскиот окупациски режим; за акционите одбори (во кои има и доста македонски комунисти), кои во април 1941 година пријателски и со цвеќе ја пречекаа бугарската војска, не само поради познатите италијански апетити за Македонија; за вклучување на многу локални дејци во владата на бугарската влада, меѓу кои и стари илинденски семејства блиски до Никола Карев, Питу Гули, Гоце Делчев итн. Кога ќе бидете свесни за сето ова, на поинаков начин ќе погледнете на натписите „Бугарска окупација“ или „Бугарска фашистичка окупација“, смета Дечев во својата анализа.
На прашањето како ги коментира последните изјави на Борисов, Заев и Радев и дали на повидок е конечно решение, бугарскиот професор и историчар вели дека се плаши дека сите овие се произволни толкувања.
-Во Бугарија има разбирање дека вистината е 100% на бугарска страна. Во Македонија, пак, бугарските тврдења за историјата се целосно измислици. Тоа оди и со разбирањето дека Западот ќе притисне и Софија ќе попушти. Генерално, во Скопје сметаат дека може да помине преговарачкиот процес и да не се допре историската приказна (затоа иницијативите на Заев делуваат како на „парче“ и самостојни). Оттука и целокупната стратегија на Скопје за притисок врз Софија од ЕУ и Вашингтон, кои целосно би ја заобиколиле Бугарија. За ова во Скопје има силен аргумент, иако не го наведуваат – никој пред 2007 година не го проверил бугарскиот историски наратив, а бил далеку од европски, што и да значи тоа, стои во анализата на Дечев.
Н.П.