Западен Балкан повторно е претворен во полигон за обука за интересите на големите сили, чиишто влијанија – либералниот Запад – се номинално добредојдени, додека други – авторитарниот исток – се формално непожелни,пишува во својата анализа „Медија Центар Белград“.
Додека сите земји во регионот си поставија цел да се приклучат кон демократскиот Запад, историјата, во некои случаи религијата и скриените политички афинитети со Истокот, значително придонесуваат западен Балкан бавно да ги прифаќа западните вредности кон кои се стреми.
Конфронтацијата на двата света се промени од времето кога линиите на класичната Студена војна, кои некогаш ја опкружуваа или пресекуваа поранешна Југославија, се преселија на исток. Се чинеше дека кризата во Украина и анексијата на Крим, ривалството на големите сили ќе се преместат далеку од Западен Балкан, но се случи спротивното.
Русија го врати регионот на мапата на нејзините стратешки интереси за да му покаже на Западот дека е способен да возврати: вие нè дестабилизирате на западните граници, ние ќе покажеме дека можеме да го сториме истото на источните граници на Европската унија.
Користејќи ги сите механизми на „мека моќ“, Москва првенствено се обидува да спречи проширување на НАТО, но не престанува да ја претставува Европската унија како неуспешен проект, нудејќи алтернатива на истокот. Русија упорно испраќа порака до народите во регионот дека Западот не е тој што тие го сакаат. Ова е значаен пресврт во споредба со времето пред една деценија, кога Русија активно го бранеше своето присуство во економијата и културата во регионот, но не отворено ги предизвикуваше НАТО или Европската унија.
Русија директно се мешаше во изборите во Црна Гора во 2016 година. Ја искористи промената на името на Македонија, која го реши деценискиот проблем со Грција, за да ги обвини САД и „некои западни земји“ за обид за дестабилизација на целиот регион. Бидејќи не успеа да ги спречи овие две земји да влезат во НАТО, Русија го засили притисокот врз единствените две земји што останаа надвор од западниот воен сојуз – Србија и БиХ, преку Република Српска, која е најсилното упориште на руското влијание во целиот регион.
Колку руски амбиции можат да се постигнат во ситуација кога само две земји од регионот не се во НАТО и секоја од нив очекува влез во Европската унија, која е нивниот најголем трговски партнер, најголем инвеститор и донатор и најпосакуваната дестинација за иселениците?
Пресметките на Москва не се засноваат на економијата или финансиите, бидејќи во тој поглед е инфериорна во споредба со ЕУ, туку на ранливоста на западните позиции. Косовскиот дијалог е одличен пример за европска слабост што е во прилог на Москва. Кога Владимир Путин се сретна со Хашим Тачи, поранешниот претседател на земја што Русија не ја признава, беше јасно дека Москва ја гледа својата улога не само како заштитник на Србија, туку и како потенцијален медијатор кој ќе го пополни просторот што ќе му го остави ЕУ.
Од самитот во Солун во 2003 година, Европската унија повтори дека нејзините врати се отворени за сите земји во регионот за кои Унијата е стратешка определба, но оттогаш таа прифати само една земја, Хрватска.
Европа инвестираше милијарди евра во Западен Балкан, и преку инвестиции и донации, но излегува дека членството на земјите во регионот е сè уште неизвесна перспектива. Црна Гора, Србија и евентуално Северна Македонија се поблиску, Босна и Херцеговина и Косово се подалеку.
Унијата е присутна на различни начини на Западен Балкан, но нема јасна визија за тоа што да прави со регионот, за кој сè уште смета дека има потенцијал за „буре барут“. Резултатот од недостаток на визија е импресивно проектиран преку неможноста на Европејците да го решат косовскиот проблем или да ја направат БиХ функционална држава.
Заводливата реторика озрачена со оптимизам згаснува. Пораките испратени до Западен Балкан често се комплицирани и не придонесуваат за завршување на европскиот проект. Децении на чекање ги натера аспирантите од Балканот да ја изгубат надежта во Унијата, која е симбол на брзи промени. Стагнацијата е видлива во политиката, економијата во конзервативното отфрлање на социјалните промени.
ЕУ ја губи својата привлечност не само затоа што не знае како да ги реши кризите, туку и затоа што е рамнодушна кон состојбата на демократиите и подемот на авторитаризмот во многу земји во регионот чии политички класи – за разлика од општествата – сè помалку се залагаат за европска интеграција, претворајќи го Западен Балкан во колекција на „заробени држави“.
Дека тоа е така, делумно се должи на балканските кандидати кои заостануваат во реформите неопходни за членство во демократскиот клуб на правни држави и силните институции. Додека Европа оди напред, застанува или оди назад, работите се стабилни на Балканот: нема промена. Транзицијата се одвива со несогледливи перспективи на траење.
ЕУ со тоа станува бранител на статус кво состојбата. Благодарение на бирократската инерција и недостатокот на политички интерес, ЕУ полека го менува својот пристап кон регионот. Францускиот претседател Емануел Макрон даде до знаење дека нема да го потроши својот политички капитал за интеграција на Западен Балкан.
Сето ова се случува во време кога растат етничките тензии, охрабрени од налетот на национализмот и популистичката демагогија што ја зафатија самата Унија. Премиерот на Унгарија, првата членка на ЕУ, класифицирана како „изборен авторитарен режим“, е горд што ја започна идејата за „нелиберална демократија“ и ги шири своите идеи. Суштински на иста страна е и претседателот Путин, кој во јуни 2019 година го прогласи либерализмот за „застарен“.
Неодамна, по повеќегодишно отсуство, САД се вратија на Западен Балкан, потврдувајќи дека Студената војна ги нема класичните форми како што ги имаше пред пет-шест децении, но дека не ги изгуби своите конфронтативни својства.
Администрацијата на Доналд Трамп ги намали односите со трансатлантските сојузници на најниско ниво од Втората светска војна, што дополнително ја комплицира ситуацијата за земјите од Западен Балкан ставајќи ги на распетие таму каде што не би сакале да бидат. Со својата националистичка демагогија, Трамп истовремено стана модел за популистите и автократите ширум светот, а своите следбеници лесно ги најде и на Западен Балкан.
Америка, како и ЕУ, на Џо Бајден го предупредуваат регионот дека мора да се ослободи од „малигното“ руско влијание. Неодамна, особено откако Соединетите држави и Кина се наоѓаат во отворен трговски јаз, се споменува потребата од внимателен пристап кон пенетрацијата на кинескиот капитал.
Кина изгледа аполитична, но многу амбициозна, дури и агресивна, промовирајќи ја агендата за „Еден појас, еден пат“. Начинот на деловно работење што Пекинг им го диктира на земјите од регионот дополнително го оддалечува Балканот од Западот.
Регионот е исто така на радарот на Турција, чиј претседател се потпира на неотоманизмот, исламизмот и секуларниот национализам за да го потврди својот статус на неизбежна регионална моќ. Обединетите Арапски Емирати исто така придонесуваат за раст на антидемократските влијанија од исток.
Војните на Западен Балкан завршија, но огромното мнозинство од земјите во регионот сè уште се во транзиција на пубертетската демократија, неспособни и уште понеподготвени за реформа и градење институции за владеење на правото и сите слободи, со политички класи кои ги ограбуваат сопствените народи, а се расправаат со соседите.
Сè додека тоа е случај, тој ќе остане цел на големите и регионалните сили. Како што беше случајот во 19 век кога Австро-Унгарија, Велика Британија, Франција, Отоманската империја и Русија беа во „концертот на силите“. Освен Хабсбуршката империја, која се распадна во 1918 година, сите играчи се таму. Плус Америка. Малку што се менува во „балканската меана“, како што би рекол познатиот хрватски писател Мирослав Крлежа, пишува на веб-страницата на Медија Центар Белград.