“Замислете овој човек во Овалната соба за време на вистинска криза. На човек кого можеш да лутиш со порака на” Твитер “, не треба да му го доверат нуклеарно оружје.”
Ова го изјави Хилари Клинтон за време на конгресот на партијата во текот на летото. Подоцна истото го изјавуви за Доналд Трамп и претседателот Барак Обама.
Од петокот по можеби ксенофобичниот и националистички говор на новиот претседател во историјата на земјата Трамп е 45-от претседател на САД, командант и со право да започне нуклеарен напад без реално некој да може да донесе такво драматично решение.
Тоа е власт, која ја има секој претседател од Хари Труман наваму. Истото ќе беше ситуацијата и ако претседател беше станала Клинтон.
Во моментов, во кој се појави информација дека САД најверојатно се предмет на нуклеарен напад, претседателот има само неколку минути да процени дали заканата е реална и да одлучи дали да да истрела некои или сите нуклеарни боеви глави со вкупна моќност 17.000 пати поголема од онаа на бомбата, пуштена на Хирошима.
Ханс Кристенсен, директор на Nuclear Information Project во невладината организација Федерација на американските научници, коментира дека командантот може да нареди претекнување на нуклеарен удар и кога САД не се реално нападнати.
“Нема кој да стави вето, откако претседателот издаде наредба. Тој и единствено тој има овластување да нареди употреба на нуклеарно оружје”, вели Френклин Милер, кој 31 години беше на позиции во администрацијата на Белата куќа и Пентагон.
Може ли да се забави нуклеарен удар
Деталите за структурата и како функционира командниот синџир за американскиот нуклеарен арсенал се држат во тајност. Затоа и никој официјално не одговара на прашањата на новинарите може ли некој да ја запре претседателска наредба.
Историчари велат дека имало барем два случаи – и двата се свразани со Ричард Никсон – кога вработени се обиделе да го забават или да ја спречат претседателска наредба.
Првиот е во 1969 година, кога тој ги натера нуклеарните сили да се ставаат во состојба на зголемена борбена готовност, за да помислат дека од Москва може да следат нуклеарни напади во Северен Виетнам. Тогаш министерот за одбрана Мервин Лајард почнува да се оправдува со маневри поради кои наредбата не може веднаш да се исполни, надевајќи се дека претседателот во меѓу време ќе има рефлексии на состојбата и ситуацијата.
Вториот случај е на крајот на управувањето на Никсон, кога тој речиси постојано пие и паѓа во параноична состојби. Во 1974. министерот за одбрана Џејмс Шлезинџер наредува војската да ги пренасочи сите претседателски заповеди за итна акција, особено на нуклеарните сили, кон него или кон државниот секретар Хенри Кисинџерр. Инструкцијата е апсолутно незаконска, но никој не ја оспорува и тогаш се сметала за нешто разумно.
Речиси никој не стои меѓу Трамп и копчето за нуклеарен напад
Екстремната власт на претседателот во овој процес е спротивен на Уставот, според кој само парламентот може да објави војна. Но, Конгресот едноставно нема кога да се собере за таква одлука, кога ракети, истрелани од подморница, достигнуваат Вашингтон за не повеќе од 12 минути, на интерконтинентални ракети се потребни до 30 минути, а на стратегиски бомбардери – неколку часа.
Филмови и книги ја наметнале претставата дека претседателот има копче што може да притисне и да истрела ракети. Всушност станува збор за сложен систем од правила и опрема, вклучувајќи постапки за потврдување дека добиената наредба навистина доаѓа од главниот командант. Ова важи и за куферот, познат како nuclear footbal кој посебен аџудатнт на претседателот го носи постојано, кога тој патува. Во него има инструкции, комуникациски уреди и кодови за потврдување на автентичноста на наредбата.
Најкомплицираните ситуација е кога ќе се добие порака за непосредно престојна или започнат непријателски напад, бидејќи тоа веќе се случило поради техничка грешка. За само неколку минути претседателот мора да избере помеѓу три опции – да направи “предупредувачки истрел”, да заповеда напад или да ризикува да не дејствува врз основа на несигурни или лажни информации, да почека, но и евентуално да ги понесе последиците од прв нуклеарен удар.
Многу сложена правна хипотеза е што би се случило ако нема предизвикана потреба од нуклеарен удар во мирно време и покрај тоа претседателот нареди таков.
Скот Саган од Универзитетот Стенфорд вели дека е можно министерот за одбрана да одбие да изврши наредбата и да се обиде да објави дека претседателот не е во можност да издава слично наредба. Ова ќе предизвика уставна криза, но е подобро отколку слепо да се следи командното коло.
Што мисли Трамп за нуклеарниот арсенал
Засега се знае многу малку за тоа што мисли Трамп за нуклеарно оружје. Во неколку интервјуа тој велел дека командниот систем и контролата над нив се толку застарени дека на некои места се уште се користат дискети. Новиот претседател исто така, изјави дека нуклеарното оружје се еден од најголемите проблеми во светот и дека би сакал да преговара со Русија за намалување на нивните.
Но Трамп не говорел под какви околности би користел нуклеарно оружје и не пријавил дека нема да ги користи прв. Во март тој коментира дека би нанел претекнувачки удар “само како апсолутно последен чекор”. Во истото интервју за MSNBC Трамп рече: “Некој од” Исламска држава “не напаѓа и нема да ги одврати со нуклеарен удар? Никогаш не би преземале оваа картичка од масата”.
Луѓе кои разговарале со него нуклеарната стратегија на САД (претежно во контекст на договорот за нуклеарната програма на Иран), велат дека тој никогаш не е разгласувал желба да употреби американскиот арсенал. Но новиот претседател покажал исто непознавање на историјата на функионирането на нуклеарното оружје како сила за воздржување на непријателот под закана од тотално му уништување.
Трамп велел дека како е многу добар во бизнис преговорите и би сакал да преговара со Москва за нуклеарно оружје. Но разговарале со него велат дека изгледа тој се интересира дали во такви преговори би можел да се користи како адут заканата од употреба на американскиот арсенал. И ако Русите имаат децении искуство во оваа комплексна материја и едвај би подлегнале на притисокот, тоа не е јасно како би реагирале нови нуклеарни држави како Пакистан или Северна Кореја.
Хилари Клинтон, која секогаш се претставувашео како многу квалификуван кандидат, и земше поагресивна позиција од Трамп – кога во 2007 година, се бореше за номинацијата на Демократската партија таа не ја исклучи употребата на нуклеарно оружје против терористи, но потоа многу внимателно избира зборовите на оваа тема.
Во август анкета на Fox News покажа дека 56% ја сметаат поспособна од Трамп да земе слични решенија и Клинтон велеше дека претседателот на САД не треба да одговара на хипотетички прашања за употребата на нуклеарно оружје ниту да прави категорични соопштенија за или против неговата употреба.