Во јули Северноатлантскиот сојуз  го очекува самитот во Варшава, која веројатно ќе биде најважниот по крајот на Студената војна. Меѓу главните теми ќе биде вкупната стратегија на НАТО во Централна и Источна Европа. Полска и Балтичките земји се стремат кон нови НАТО бази на своја територија за заплашување на Русија, и   “старите” членови вложуваат во Европа на друг пристап, а плановите на САД, очигледно, главно не се поврзани со Стариот континент. Колку и да е парадоксално , но членките на НАТО, всушност треба да и бидат благодарни на Русија за нејзината растечка експанзивност во последниве години. Ако ја немаше, тие веројатно како порано ќе сакаа да  се тргнат во блажената и наивна илузија на “вечната безбедност”, која доведе до значително намалување на воените буџети и на армиите, а исто така и до ограничувања за Военнопромишените  комплекси (кој и нанесува штета на економијата како целина ). Настаните во Украина заедно со драстичното проширување на Исламска држава (најверојатно) послужија за “будилник”, којја  принуди Европа повторно да се загрижи за принципиелните прашања на одбраната и безбедноста. Само дека заедно со тоа на површината излегува и она што многу луѓе долго време не сакаа да го признаат и за што предупредуваше, на пример, познатиот аналитичар Џорџ Фридман во своите книги “Следните 100 години” и “Европа под закана”.

Интересите на различните европски земји се разликуваат едни од други и од интересите на САД. А значи, разбирливо, се разликуваат и нивните реакции на актуелните закани. Фридман јасно рече дека Европската унија де факто веќе се распаднала и НАТО веќе фактички не функционира. И она што е разбирливо, ќе се прикаже во американската воена стратегија. Полска и Балтичките републики сакаат да видат на своја територија нови големи бази, само  земјите од Западна Европа, повеќе или помалку отворено застануваат против тоа. Американците во одреден степен се повеќе лојални, но и Пентагон не се подготвува да гради во Полска некој вид “нов Рамштајн”, односно голема постојана база, споредлива со веќе постоечките во Западна Европа. Наместо тоа “старите” членки на НАТО нудат концепт на честа ротација на сили на Алијансата и големи воени вежби. Тоа, на крајот на краиштата, е чекор во вистинската насока, доколку земјите од НАТО всушност бара  зголемување на оперативната готовност на Армијата. Руските операции во Украина и Сирија јасно покажаа дека руската армија во овој поглед има направено голем скок напред. Претставите за тоа дека вооружените сили на Руската Федерација се некаков нефлексибилни застарена колос, беа демантирани. За тоа главната заслуга му  припаѓа на министерот за одбрана Сергеј Шојгу, кој воведе практика  на големи “извишувања на боева готовност “, како на војнички јазик  се нарекуваат овие големи вежби.

Долги години Сергеј Шојгу  го предводеше Министерството за вонредни ситуации (ЗНД), што стана од второстепено Заводот во еден од камен-темелниците на управувањето. Токму поради тоа последователно Владимир Путин го назначи овој, несомнено талентиран човек, на местото шеф на Министерството за одбрана, за да  се изврти , како “кризен менаџер”,  а со руската армија околку војната во Грузија во 2008 година да  осветли бројни недостатоци.

Шојгу се зафати многу решително со поставената задача, и неговите напори дадоа забележителни резултати. Неслучајно останува впечатокот дека и на армиите на некои европски земји не би им попречило, ако со нив се беше изникнал  некаков “НАТО Шојгу”. Русите сега спокојно се спраијаи со ненадејни воени вежби со учество на десетици илјади војници, а за Алијансата слични работи кои се јавуваат како нешто невообичаено, и без учество на Американците вежбите во Европа би изгледаат прилично смешни на позадината на руските.

За време на Студената војна се беше различно: трошоците за одбрана се распределба меѓу САД и Европа просек 50:50, само што сега западноевропските земји ги берат горчливите плодови на своите избезумено буџетски кратења. И чешкиот генерал Петр Павел, кој сега се јавува како претседавач на Воениот комитет на НАТО, постојано зборува за тоа дека Западот едноставно е должен да се научи да одржува големи воени вежби. Да  ​​лелекаат поради фактот дека Русија ги одржува толку често, и дека тоа се “агресивни” и “загрижувачки” активности,кои  немаат смисол Таква е денешната меѓународна средина и Алијансата е должен да реагира на тоа адекватно, а не жалејќи се од тоа дека противникот одеднаш почнал да игра “не според правилата”. Генерал Павле исто така се изрази против изградба на нови големи бази, кои во случај на војна би станале првата привлечна цел. Силите на НАТО треба “да се префрлат” во Централна и Источна Европа, но наместо за “постојано” присуство, како по правило, се зборува за “упорност”. Разликата се состои во тоа дека силите на Алијансата треба периодично да се преместуваат од база во база, да одржуваат учења и да одржуваат висока борбена готовност. Токму таа цел, на крајот на краиштата,   извршува и преминување на американските Dragoon, туку нивните краткорочни престои кај нас. Се разбира, престојот на сили на Алијансатапретставува одреден товар за земјата домаќин, бидејќи нејзината воена инфраструктура треба да се справи со одржување на сојузниците. На таков начин Преминот Dragoon и за нас се учења кои ни дозволуваат да ги  провериме токму овие аспекти и да  се извадат недостатоците.

И за чест на Чешка треба да се каже дека засега таа поминува низ овие искушенија многу добро. Истото се однесува, на пример, и за учеството на чешки војници во НАТО вежби во Полска. Така се враќаме на она што токму Полјаци, Литванци, Летонци и Естонците најверојатно  го очекуваат од базите и војниците на НАТО. Целта, природно е заплашувањето на Русија, за што денес отворено се зборува дури и од претставници на Алијансата. Само дека земјите од Западна Европа не пројавуваат особено желба да го преземат овој чекор. Што се однесува до САД, тогаш ситуацијата е малку поинаква, но потребно е да се запамети дека Америка (како и секоја земја) се водени пред се од сопствените геополитички интереси, кои, разбирливо, можат да се совпаѓаат со желбите на Европа , а може и да не се совпаѓаат. За тоа зборува и планот за изградба на американски воени бази, информациите за кој истече во декември минатата година од Пентагон. САД се подготвуваат да користат мрежа од бази, јадрото на која ќе бидат четири големи центри во Шпанија, Џибути, Ирак и Авганистан, околу кои ќе функционираат бројни мали бази или “краци”. Всушност базата во Ирак се гради крај Ербил и никој не го прашувал Багдад за мислење. Тоа н се аведнува на мислата дека САД веќе најверојатно се согласиле со идната независност на Ирачки Курдистан. Онака е јасно дека Американците не планираат постојаното распоредување во Централна и Источна Европа на голем по бројност контингент. Оваа мрежа на бази е создадена така што да прави можно спроведување на операции во Африка и на Блискиот Исток. Така треба да ја прифаќа и системот за противракетна одбрана во Романија (очигледно една од “краци”), која е дизајнирана да  ја издржи заканата од ирански ракети. Поради тоа Полска и Прибалтика останува да се надеваат најмногу на распоредувањето на своја територија на било какви други “краци”. Без разлика за што станува збор – бази, учења или други воени аспекти – од секаква перспектива  и е јасно дека Европа треба да троши за својата одбрана и безбедност многу повеќе. Независно кој следната година ќе се покаже во Белата куќа, веќе е јасно дека Европа не може “автоматски” да смета на САД, кои, како и секогаш, со задоволство обезбедуваат сè, за што Европа не сака да троши пари. Веројатно Полјаците, независно од нивната желба да имаат постојана американска база, разбираат дека ЕУ се приближува кон својот крај. Ова се потврдува особено и од големите проекти за вооружување кои иницираат нашите северни соседи (Полска – бел. Ред.). Се разбира Американците и понатаму се подготвуваат да соработуваат со сојузниците, само што претпоставуваат дека овие сојузници ќе имаат и сопствени значајни воени сили.

Соодветно  на тоа  се сумираше веќе споменатиот Џорџ Фридман, велејќи дека Американците веќе се Уморни од тоа, тие да имаат воена сила, додека Европејците имаат мислење.

Населението и БДП то на Европа се поголеми од оние на САД, па нејзиниот реален воен придонес во НАТО треба да биде најмалку поклопен  со оној на САД. Само што во споредба со САД при Европа има сериозен недостаток – неспособност на преговарање и тоа не може да биде променето дури и од забележителни проекти – како ЕУ. Само за да настане кризна ситуација и да треба да се решаваат принципиелни прашања, се реализира елементарен факт: различните земји и народи имаат различни интереси. Поради тоа Американците ќе соработуваат со оние кај кои гледаат вистинска желба да го стори тоа, а исто така и забележуваат исти интереси.

Мнозинството “старите” земји во НАТО не го покажуваат ниту првото ниту второто, поради што треба да се очекува дека на маргините на Варшавската самит претставниците на САД ќе ги критикуваат повеќе од сè токму нив. Можеме само да се надеваме дека лекциите од тоа што се случува ќе извлечат и чешките политичари, и дека тие нема да се откажат од ветувањата да ја одржуваат Армијата на Чешката Република. Старите спокојни времиња неповратно си отидоа и оној кој бара помош од сојузниците, е должен да докаже преку конкретни активности, дека  ја заслужува оваа помош и сам прави нешто за својата одбрана.

————

Лукаш Визингр, Echo24, Чешка