Текстот е објавен во “Њујорк тајмс”
Што и да се случи со американската политика, се чини дека францускиот мислител од XIX век Алексис де Токвил веќе го објаснил. Во класичен труд “Демократијата во Америка”, тој изразува мислењето дека демократската политика има потреба од драма; со наближувањето на изборите “интригите се активираат, а возбудата расте и потиснува повеќе луѓе. Целата нација паѓа во френетично состојба”. Но по завршувањето на изборите “сите се смируваат, а реката која до пред неколку дена е трансфузија, се враќа во коритото”.
Сите сме согласни дека првиот дел точно го опишува она што се случио во 2016 година – што и да размислуваме за претседателската трка во САД, таа беше еден хиперполизирана варијанта на вообичаениот демократски процес. За време на предизборниот период кандидатите го претставуваа сето она вообичаено како надвисната катастрофа, но ветуваа дека несреќите сепак ќе бидат надмината. Демократската политика може да се спореди со терапевтска сесија, во кој избирачите ќе се соочат пред најстрашните свои кошмари – демографски колапс, економскиот колапс, еколошка катастрофа војна – но во исто време се убедени дека имаат моќ да се избегне катастрофата.
.
Но откако изборите поминаа, светот на магичен начин се враќа кон вообичаената состојба. Дури и да не се случи, луѓето прават се што е во нивна моќ за да се убедат во тоа. По првичниот шок од победата на Доналд Трамп и приврзаниците и противниците би сакале да се минимизираат она што се случило. Истите луѓе за кои можната победа на Трамп беше вешта апокалипса, почнуваат да гледаат на неа како на нешто вообичаено.
Но овој пат постои опасност да не се вратиме на вообичаената практика. Независно од политиките кои ќе ги прими новоизбраниот претседател, победата на Трамп ќе има длабоки политички последици за САД и за светот. Тоа е глобална промена на режимот. Всушност падот на Берлинскиот ѕид може да биде корисна аналогија: 9 ноември 2016 година би можело да се покаже не помалку важен датум од 9 ноември 1989 година, кој и во својата паника и недостаток на ориентири, денешните либерални елити им личат на комунистичките елити од онаа епоха.
Важноста на победата на Трамп ниту од далеку го надминува поразот на Хилари Клинтон.
Доналд Трамп ја погреба либералната приказна за тоа што се случило по крајот на Студената војна. Периодот кој само довчера се сметаше за ослободување на луѓето, денес веќе се разбира како ослободување од елитите и како отфрлање на светските сили на хаосот, кои само еден силен Американец може да ги скроти. Дури приврзаниците на Трамп да бидат разочарани од новоизбраниот претседател и да му помогнат за политиките, тоа нема да доведе до враќање кон реториката на 90-тите години.
На ист начин на кој напорите на Михаил Горбачов за да го реформира комунистичкиот систем постави почетокот на нејзиниот крај, победата на Трамп го направи она што вчера беше сметано за здрав разум, а денес изгледа несфатливо. Кој денес може да продолжи да тврди дека глобализацијата носи слобода и просперитет на сите и дека демократијата значи почит кон правата на малцинствата, откако Американците – кои според целиот свет се најголемите профитери од глобализацијата и секогаш ги бранеле човековите права – но, гласаа категорично дека овој систем веќе не постои?
Победата на Трамп е и моќен доказ дека антипопулизмот – искуството на елитите да имаат корист од стравовите на луѓето од непромисленото и непредвидливи популисти, веќе не е доволно за правење на избори.
Всушност денес зборот “елита” се покажува како валканата збор во популарната речник.
Победата е показател дека живееме во време во кое стравот од неизвесната иднина е послаба ја мобилизира сила од отфрлањето на сегашноста. Оваа победа е знак дека загрозените мнозинства станаа главна сила во западната демократска политика. Овие мнозинства стравуваат дека странците ќе ги заземат нивните земји и му се закануваат на нивниот начин на живот. Тие се убедени дека оваа криза е резултат на заговор меѓу космополитски размислувања на елити и племенските настроените имигранти.
Ефектот од победата на Трамп ќе се почувствува на поинаков начин во целиот свет, но влијанието од неа може да биде најсилно во Европа. Победата на Трамп не само ги охрабри популистичките лидери и партии во Европа; таа ја стави под сомнеж иднината на Европската унија. По Втората светска војна во однос на безбедноста Европа беше протекторат на Америка; сега тоа веќе не изгледа така.
Во 1989 година Горбачов најави својата доктрина “Синатра”, според која секоја земја од советскиот блок може да го следи својот пат и дека Москва ќе се воздржи од мешање. Во текот на кампањата Трамп беше неверојатно нејасен кога стануваше збор за конкретни политики, но тој предложи нешто што би го нарекол доктрината “Бибер”, според која Америка веќе нема да гледа на проблемите со безбедноста на своите сојузници како на свои. “Ако мислиш дека продолжувам да задржам нешто – пее Џастин Бибер – подобро оди си и тоа е обичај”.
“Оди си” е во суштина пораката на Трамп кон европските сојузници. Задржувањето на Европската унија веќе не е ниту приоритет, ниту цел на американската надворешна политика.
Нешто повеќе, иронична последица за глобалната политика од победата на Трамп е дека таа го ослободи светот од потребата да сака, завидува или да ја мрази Америка. Претседателот Обама се осмели да претпостави дека Америка не е исклучителна, но изборот на Трамп го убеди светот дека демократијата во Америка не се разликува од нашата. Таа, исто така може да биде хаотична и опасна.
Се тврди дека претседателот Владимир Путин му рекол на својот министер за одбрана Сергеј Шојгу, дека ако сака да разбере како функционира американската политика, треба само да ја погледаа серијата на Netflix “Куќа од карти”. Новоизбраниот американски претседател најверојатно би се согласил со овој совет. Што пак значи дека Де Токвил веќе не е задолжително четиво за американската политика. Побрзо гледајте Франк Андервуд (1).
(1) Херојот од серијата Куќа од карти, политичар-макиавелист.