Србија, Косово и американскиот претседател Доналд Трамп ги ставија своите потписи во Белата куќа во петокот на, како што смета Вашингтон, историски договор за „нормализирање на економските односи меѓу Србија и Косово“. За Србија тоа е „билатерален договор со САД“, за Косово е меѓудржавен договор со Србија, а за ЕУ е „документ“ за кој тие знаат дека постои.
Покрај различните толкувања на различните трудови потпишани од различни страни, она што е јасно од увидот во конечниот текст (и) е дека економскиот и политичкиот пристап се испреплетуваат низ низа разновидни теми од инфраструктурни проекти, трговија, енергија, верска слобода, ЛГБТ права до 5G мрежа и односи со Израел.
Додека специјалниот пратеник на САД Ричард Гренел го опишува договорот како „резултат на поинаков вид американска дипломатија од претседателот Доналд Трамп“, од другата страна на Атлантикот сметаат дека таквиот пристап е едностран и типично „приватен пристап“ на претседателот Трамп заснован на трговија во најширока смисла на зборот.
„Тоа е необврзувачки документ кој најмногу служи за прокламирање на некој голем и историски успех, како и сè што е историско со претседателот Трамп. Документот вклучуваше сè што може да биде од корист за целта на Трамп два месеци пред изборите во САД и за што може да се согласат Србија и Косово“, изјави за ДВ, Бодо Вебер, член на Советот за демократизација на политиката од Берлин.
За разлика од сегашната администрација на САД, германскиот аналитичар смета дека политичкиот конфликт не може да се реши со економска нормализација, ниту пак дека економската нормализација може да се случи без решени односи меѓу државите. Вебер посочува на еден факт за кој тие се свесни во ЕУ, како и на Западен Балкан, а тоа е дека поради големото влијание на САД и претседателот Трамп, ниту Косово ниту Србија не беа во можност да го отфрлат процесот организиран од Вашингтон, но исто така и многу од договореното во Белата куќа нема никаква врска со решавање на конфликтот меѓу Србија и Косово.
Брисел забележува, но „не го гледа“ историскиот договор
Официјален Брисел речиси и да не реагираше на информацијата за „историскиот настан“ во Вашингтон.
Само на инсистирање на медиумите ЕУ, како главен посредник во дијалогот меѓу Белград и Приштина, да даде своја проценка за дводневните настани на највисоко политичко ниво во Белата куќа, зборуваше само портпаролот на министерот за надворешни работи на ЕУ, Питер Стано.
„Го забележавме потпишувањето документи меѓу Белград и Приштина во Белата куќа во Вашингтон. Очекуваме да ги поздравиме двете страни, кои ќе продолжат да работат на сеопфатен договор за нормализирање на односите меѓу Србија и Косово врз основа на меѓународното право и европските критериуми за време на викендот и следната недела“, рече Стано.
На почетокот на годината, ЕУ покажа и резерви за писмото со намери потпишано од претставниците на Белград и Приштина во Вашингтон, што се однесува на нормализирање на воздушниот, железничкиот и патниот сообраќај. Неофицијално, тие во Брисел велат дека сакаат да видат повеќе од хартија и потписи, односно одржлива имплементација на договорот.
Во исто време, Брисел нагласува дека целта на дијалогот што се води под покровителство на ЕУ е да ги реши сите отворени прашања меѓу Србија и Косово, еднаш засекогаш, преку законски обврзувачки договор.
„Без оглед што прават Србија и Косово со другите страни и служи како поддршка за дијалогот предводен од ЕУ и носи опипливи и одржливи резултати во нормализацијата, модернизацијата и на нивниот пат кон ЕУ, е позитивно за нас“, додаде Стано.
Она што на линијата САД-ЕУ изгледаше како „отворен конфликт“, кога станува збор за процесот на нормализирање на односите меѓу Белград и Приштина, се затвори на почетокот на мандатот на специјалниот претставник на ЕУ, Мирослав Лајчак, при што „Брисел и Вашингтон“ беа блиски, барем во официјалните изјави. партнери кои ги делат истите цели на Западен Балкан “.
„Подобрена е комуникацијата, но тоа е далеку од координација“, изјави Бодо Вебер за ДВ. „Соединетите држави продолжија да се грижат за своите интереси и не се грижат многу за процесот предводен од ЕУ, што е многу посериозно во нивната цел, а тоа е конечен и сеопфатен правно обврзувачки договор“, рече Вебер.
Тој посочува дека не постојат ниту паралелни процеси на дијалог меѓу Србија и Косово во Брисел и Вашингтон, но дека станува збор за два потполно одделни процеси, и двата имаат свои недостатоци.
„ЕУ досега покажа дека не е единствениот актер и со тоа го поткопува сопствениот дијалог, додека администрацијата на Трамп е единствена, но водена од сопствените интереси, а не од интересите на трајно решение за Србија и Косово“, заклучува германскиот аналитичар.
Чекајќи го „џентлменскиот договор“ меѓу ЕУ и САД
Веднаш по Вашингтон, делегациите на Србија и Косово се преселија директно во Брисел, каде во понеделник (7-ми септември) се очекува третиот круг разговори меѓу српскиот претседател Александар Вучиќ и косовскиот премиер Авдулах Хоти.
Овој пат, преку другата маса, наместо Ричард Гренел и Доналд Трамп, ќе ги најдат Мирослав Лајчак и Жозеп Борел, шефот на дипломатијата на ЕУ.
Од продолжувањето на дијалогот меѓу Белград и Приштина во јули 2020 година, по 20-месечна блокада, Брисел инсистираше на нова динамика и постигнување конечен договор за нормализирање на односите во рок од „неколку месеци, а не години“.
Многумина би се согласиле дека ова е крајно оптимистички пристап кога ќе го земете предвид искуството од преговорите во Брисел за скоро 10 години.
Која е точно тактиката на ЕУ?
Особено, ЕУ очекува викендов групи српски и косовски експерти да ги финализираат прашањата за исчезнатите и раселените лица, како и економските односи меѓу двете страни, така што Вучиќ и Хоти во понеделник можат да отворат поглавја за позицијата на етничките малцинства, заемните финансиски побарувања и имотот.
Темите се важни, а разликите се големи, па многумина со право се прашуваат дали е можно да се заврши такво нешто на валиден начин и што точно претставува тактиката на ЕУ.
„Не верувам дека некој успеа да го реши или економското прашање или прашањето за исчезнатите во текот на летото. За жал, она што повторно го гледаме е основна нетранспарентност во преговорите. Ако ова е навистина ресетирање на преговорите за сеопфатно решение, тогаш не можам да препознаам каков е пристапот на ЕУ во преговорите“, наведува Вебер.
Повеќето експерти за процесот на дијалог во Брисел блокадата на преговорите ја препишува на сметка на поранешната шефица на дипломатијата на ЕУ, Федерика Могерини, токму поради нетранспарентното водење на дијалогот. Со новото назначување на чело на ЕУ во 2020 година, се појави нов ентузијазам, динамика и посветеност на Брисел за дијалогот меѓу Белград и Приштина, но останаа старите проблеми од затворениот процес, контрадикторните изјави и меѓусебните обвинувања на претставниците на Србија и Косово.
Избори во САД
Аналитичарите посочуваат дека не треба да се очекуваат првите резултати и сериозна и доследна работа на обновениот дијалог меѓу Белград и Приштина, барем до изборите во ноември во САД, што во голема мерка ќе ги одреди идните односи меѓу Брисел и Вашингтон и понатамошното нормализирање на односите меѓу Србија и Косово.
„Без оглед на новиот пристап и концепт на г-дин Лајчак и г-дин Борел, доколку го има, тој во моментов е замрзнат сè додека не се видат резултатите од изборите во САД. Ако Бајден победи, ние ќе се вратиме на старата линија каде што ЕУ води, со силна улога од Германија и поддршка од САД. Доколку администрацијата на Трамп остане, тогаш може да има промена во американската мотивација, која сега е поттикната исклучиво од избори и „џентлменски договор“ за некаква поделба на работата во овој процес “, предвидува Бодо Вебер.