Дали одлуката на Шведска со потсмев да ја отфрли националната изолација нуди начин за борба против КОВИД 19 додека се одржува отворено општество? Невообичаениот одговор на коронавирусот во оваа земја е популарен во татковината, а некои го фалат и во странство. Но, тоа исто така придонесе за една од највисоките стапки на смртност од КОВИД 19, надминувајќи ја дури и таа во САД.
Баровите и рестораните во Стокхолм се полни со луѓе кои уживаат во пролетното сонце по долга, мрачна зима. Училиштата и спортските сали се отворени. Шведските власти понудија здравствен совет, но воведоа мал број санкции. Нема официјални упатства што препорачуваат луѓето да носат маски.
За време на раните фази на пандемијата, владата и повеќето коментатори гордо го прифатија овој „шведски модел“, тврдејќи дека тој е изграден на уникатно високо ниво на „доверба“ на Швеѓаните во институциите и едни во други. Премиерот Стефан Ловен апелираше на самодисциплина на Швеѓаните, очекувајќи од нив да постапат одговорно без потреба од наредби од властите.
Според Истражувањето на светските вредности (WVS), Швеѓаните поседуваат единствена комбинација на доверба во јавните институции и екстремен индивидуализам. Според социологот Ларс Трагард, секој Швеѓанец „носи свој полицаец на рамото“.
Интерпретација на каузалноста
Но, да не ја толкуваме погрешно каузалноста. Владата не смислила шведски модел за справување со пандемија заснована на доверба во вграденото чувство на граѓанска одговорност кај населението. Всушност, процедурите биле смислени од бирократи, а потоа ги бранеле како сведоштво за шведската доблест.
Во пракса, клучната задача за борба против пандемијата падна на еден човек: државниот епидемиолог Андерс Тегнел во Националниот институт за јавно здравје. Тегнел пристапи кон оваа криза со своите цврсти верувања во врска со вирусот, верувајќи дека тој нема да се прошири од Кина, а подоцна и дека е доволно да се следат индивидуалните случаи кои доаѓаат однадвор. Затоа, на илјадници шведски семејства кои се вратија од скијање на италијанските Алпи на крајот на февруари, им беше препорачано да се вратат на работа и на училиште ако не се видливо болни, дури и ако се заразени членовите на нивните семејства. Тегнел тврдеше дека нема знаци дека вирусот се шири во заедницата и затоа нема потреба од поголеми мерки за ублажување. И покрај италијанското искуство, шведските скијачки центри останаа отворени за жителите на Стокхолм кои одмараа и се забавуваа таму.
Тегнел навести меѓу редови дека избегнувањето драконска политика за запирање на ширењето на вирусот ќе и овозможи на Шведска постепено да се здобива со т.н. имунитет на стадо. Оваа стратегија, нагласи тој, ќе биде поодржлива за општеството.
Шведската влада остана пасивна во текот на целиот процес. Ова делумно ја одразува единствената карактеристика на политичкиот систем во оваа земја: силна поделба на надлежностите помеѓу централните владини министерства и независните агенции. И „во целиот овој хаос“, на Ловен му беше пригодно да дозволи агенцијата на Тегнел да поведе. Нејзината доверба во тоа како работи и дозволи на владата да го подигне товарот на одговорност за време на неколку недели неизвесност. Покрај тоа, Ловен веројатно сакаше да ја покаже својата доверба во „науката и фактите“ со тоа што, како американскиот претседател Доналд Трамп, не ги предизвикува своите експерти.
Критика на експертите
Треба да се напомене дека независните експерти во Шведска широко го критикуваа изборот на политика на државниот епидемиолог. Дваесет и двајца најистакнати професори од областа на заразни болести и епидемиологија објавија коментар во дневниот весник „Дагенс нихетер“ во кој го повикуваат Тегнел да поднесе оставка и ја повикува владата да преземе втор курс на дејствување.
До средината на март и со голема застапеност на вирусот во заедницата, Лофвен беше принуден да се вклучи поактивно во овој проблем. Оттогаш, владата се обидува да стигне до сè што пропушти. Од 29 март, забрани јавни собири на повеќе од 50 лица, а претходно границата беше 500, и додаде санкции за непочитување на правилата. Тогаш тие забранија посета на домови за стари лица од 1 април, откако стана јасно дека вирусот зафатил скоро половина од домовите за стари лица во Стокхолм.
Се покажа дека пристапот на Шведска бил лошо управуван од најмалку три причини. Колку и да се украсени Швеѓаните со доблести, секогаш ќе има поединци во секое општество кои не се, и кога станува збор за многу заразна болест, не треба да има многу од нив да предизвикаат голема штета. Покрај тоа, шведските власти само постепено станаа свесни за можноста за асимптоматско пренесување и дека заразените лица се најзаразни пред да започнат да покажуваат симптоми. И трето, составот на шведското население е променет.
После години екстремно висока имиграција од Африка и Блискиот исток, 25 проценти од шведското население (2,6 милиони од вкупното население од 10,2 милиони) не е од шведско потекло. Овој удел е уште поголем во регионот на Стокхолм. Најмногу се имигрантите од Сомалија, Ирак, Сирија и Авганистан кои починаа од КОВИД-19. Ова делумно се должи на недостаток на информации за оваа болеста на јазиците што ги зборуваат тие. Но, уште поважен фактор е големиот број членови на домаќинства во некои предградија со претежно имигрантно население, каде што постои поголема физичка близина меѓу генерациите.
Сè уште е рано за целосна пресметка со последиците од „шведскиот модел“. Стапката на смртност од коронавирус во Шведска е девет пати поголема отколку во Финска, скоро пет пати повисока отколку во Норвешка и повеќе од двапати повисока отколку во Данска. До одреден степен, овие бројки може да ја рефлектираат многу поголема имигрантска популација во Шведска, но сепак, големиот диспаритет во однос на нордиските соседи е повеќе од очигледен. Данска, Норвешка и Финска во почетокот наметнаа строга политика на изолација со силно, активно политичко водство.
Сега кога КОВИД-19 опустошува домови за стари лица и други заедници, шведската влада мораше да отстапи. Другите кои можеби ги привлекува „шведскиот модел“ треба да разберат дека главната карактеристика на овој модел е поголема стапка на смртност.
Извор: Project Syndicate