Во време на епидемија, општеството мора да прифати огромни ограничувања на јавниот живот. Ова е случај со кризата со коронавирусот. Забрана за контакти, излегување и патување треба да го забави ширењето на болеста. Сепак, некои земји од ЦИЕ сега ја користат кризата за да го поткопаат владеењето на правото, без изгледи за успех во борбата против епидемијата.
Како прво, станува збор за Унгарија. Минатиот петок, владата на Виктор Орбан предложи закон со кој му се дозволува на Орбан да владее со декрети. Законот, за кој владата рече дека имал за цел заштита од коронавирусот, треба да се донесе не подоцна од следната недела.
Унгарската влада веќе може да владее под посебни овластувања, бидејќи прогласи вонредна состојба. Сепак, важи 15 дена и мора постојано да се продолжува.
Неограничена вонредна состојба?
Новиот закон предвидува дека вонредната состојба по гласањето во парламентот ќе важи на неодредено време и дека владата, за да го заштити населението и да ја стабилизира економијата, ќе може да донесе декрети што може да отстапат од важечките закони. Поради вонредната состојба, парламентарната работа би била стопирана на долг рок, изборите и референдумите повеќе нема да се одржат и само Уставниот суд би можел да заседава. А кога ќе заврши состојбата со непосредна опасност, според законот, владата ќе одлучи.
Покрај тоа, новиот предлог-закон воведува две нови кривични дела: оној кој ќе спречи преземени мерки за борба против епидемијата, ќе „заглави“ до осум години затвор. И уште: секој што шири лажни вести на опасни локации или во опасна ситуација може да смета до пет години затвор.
Планираниот предлог-закон во наредните недели ќе го донесе парламентот. За тоа е потребно двотретинско мнозинство – а владата на Орбан го има во парламентот.
Унгарската опозиција го критикуваше законот, велејќи дека тоа претставува „воведување на тотална власт на Орбан“ и „бланко-чек за владеење со декрети“. Многу унгарски невладини организации, како и многу коментатори, изразија загриженост во врска со законот, вклучително и левичарскиот филозоф Гаспар Миклош Тамаш. „Ако гледаме дека владата на Орбан ја користи епидемијата како изговор за наметнување отворена, формална диктатура, тогаш како можеме да веруваме дека мерките за ограничување се оправдани“, се прашува тој во коментар за магазинот „ХВГ“.
„Тотално непропорционални“ мерки
Во другите јужноевропски земји, епидемијата служи и како изговор за спорното ограничување на владеењето на правото. Досега четири членки на Советот на Европа, Ерменија, Латвија, Молдавија и Романија го најавија т.н. отстапување од одредбите на Европската конвенција за заштита на човековите права. Како резултат, за време на вонредна состојба, тие земји можат да суспендираат дел од граѓанските права. Критичарите ги опишуваат мерките како „целосно несразмерни“.
Во Бугарија, претседателот Румен Радев стави вето на контроверзниот закон за итни случаи. Законот првично изгледаше сличен на оној во Унгарија – предвидува затворска казна за ширење лажни вести за ширење на вирусот. Друга контроверзна одредба дозволува на војската да спроведе итни мерки што вообичаено ги има само полицијата, како што е контролата на пасошот. Изненадувачки, дел од владејачката коалиција го прифати ветото на Претседателот. Сепак, останува отворено дали ќе се реформулираат слични одредби. Парламентот треба да донесе одлука за ова во наредните денови.
Србија: „На чекор од диктатурата“?
Исто така, контроверзно се дискутира за управување со кризи на некои претседатели и влади на Западен Балкан. Во Србија, демократските опозициски политичари и независните правни експерти го обвинуваат претседателот Александар Вучиќ, кој според критичарите, воведе вонредна состојба на 15 март без уставна основа. Тие тврдат дека Србија е „еден чекор од диктатурата“.
Во Албанија, премиерот Еди Рама најави зголемени казни за оние кои не успеваат да го исполнат полицискиот час и испрати оклопни возила со митралези за патрола во главниот град Тирана – што остро е критикуваноод опозицијата.
Во Црна Гора, владата започна да ги објавува на Интернет имињата и адресите на граѓаните,кои се во карантин. Според премиерот Душко Марковиќ, тоа е неопходно затоа што властите не можат сами да ги контролираат овие лица и затоа граѓаните треба да бидат информирани. Станува збор за здравје и живот, вели Марковиќ, додавајќи дека сега не е време за дебати за правни нијанси и заштита на податоците. Црногорските бранители на човековите права остро го критикуваа тоа. Тие го сметаат за „повик за линч“.
Кено Фершек, ДВ