Четиригодишниот мандат на Доналд Трамп на чело на Соединетите држави длабоко ја промени таа држава и некои работи, за кои се сметаше дека се сигурни, денес веќе не се сигурни. Од почетокот на неговиот мандат, или поточно за време на неговата кампања, Трамп го втурна терминот од категоричниот апарат на теории на заговор во фокусот на јавноста – терминот „длабока држава“, а фокусот и на неговата кампања и на неговиот мандат беше да ја разбие таа категорија, пишува „Ал Џезира“ во својата анализа.
За теоретичарите на заговор, „длабоката држава“ се состои од тесен слој магнати од „воено-индустрискиот комплекс“ и моќни политички тела, собрани во Вашингтон. Во овие кругови, наместо во формалните институции, се донесуваат клучни политички, економски и развојни одлуки, така што по промената на владата и преминот помеѓу демократската и републиканската администрација, јавните политики на САД не се менуваат длабоко или брзо.
Либерал-демократските теоретичари се убедени дека релативната стабилност на јавните политики, кои ги обележаа Соединетите држави, не произлегува од заговор и од фактот дека луѓето кои не се избрани, но имаат вистинска моќ, всушност донесуваат клучни одлуки, туку затоа што мора да функционира толку голем систем како тромав брод кој полека го менува курсот, а фактот дека републиканците и либералите делат голем дел од политичките вредности и дека постои големо мешање меѓу ставовите на политичките претставници на тие две партии, не е последица на интригите и заверите од Вашингтон, туку доблест на едно политички хомогено општество.
Политиката на Трамп ја подели Америка
Токму тоа го смени Трамп. За разлика од Европа, каде што растојанието помеѓу конзервативците / демократите од десницата, либералите во центарот, социјалистите / социјалдемократите од левицата и зелените, кои зачекорија силно од граѓанското општество во политичката арена, така што меѓусебното пријателство не е стандардно, во Америка блискоста на демократите и републиканците беше прилично честа. Сосема е нормално за однос на меѓусебно почитување, како што постоеше помеѓу двајца поранешни претседатели, Бил Клинтон и Џорџ В. Буш Постариот, или срдечна врска при отстранувањето на администрацијата на Клинтон од онаа на Буш јуниор, тоа е сосема нормално. Буш, Клинтон и Обама тагуваа заедно. Исто така, беше сосема нормално за полибералните демократи и поконзервативните републиканци да влегуваат во политички разговори без лутина и искрено, јасно дефинирајќи ги своите ставови.
Ерата на Трамп го прекина тоа, неговите политики ја поделија Америка и никогаш во историјата немало поголеми разлики меѓу приврзаниците на двете партии.
Мандатот на Трамп во голема мера го уништи естаблишментот во Вашингтон, на кој Трамп никогаш не му припаѓаше, а неговиот противкандидат Џо Бајден е органски дел од него. Никогаш порано не се случило еден од судиите на Врховниот суд во Сенатот да биде потврден без ниту еден глас на „спротивставената“ партија. Првиот ваков случај беше принудната селекција на судијата Ејми Кони Барет на самиот крај на првиот мандат на Трамп.
Просечен американски граѓанин не го сака естаблишментот во Вашингтон, и да се биде дел од тој естаблишмент ја чинеа пораз Хилари Клинтон на изборите, така што за демократите, Бајден не е најсреќниот избран кандидат. Една од потпората на кампањата на Трамп е тврдењето дека тој е еден од нив, обичен граѓани, кој го остварува американскиот сон и дека Бајден е само дел од номенклатурата, моќен човек од сенка во Вашингтон без вистински политички легитимитет.
Токму затоа што Трамп длабоко ја смени Америка, се поставува прашањето што ќе донесат изборите и до кој степен е можна трансформација на американските јавни политики на краток рок, доколку дојде до промена на владата. Циниците веќе го нарекоа „новото нормално“, а надежите на оние кои сакаат промена на владата и пораз на Трамп не се големи. Како прво, иако повеќето аналитичари се убедени дека Бајден ќе освои повеќе гласови, никој не е сигурен дека ова ќе му обезбеди изборна победа во американскиот изборен систем, уште помалку дали Трамп ќе се согласи на промена на владата или ќе одбие да го признае во случај на пораз и ќе започне битка пред Врховниот суд.
Занемарување на односите со ЕУ
Ниту еден друг американски претседател од Втората светска војна, во времето на Пакс Американана, не ги занемари односите со Европската унија исто како Трамп. Претходно постоеше „златен стандард“ дека демократските претседатели ја зајакнуваат евроатлантската соработка и дека републичките администрации се среќни што ја оставаат Европската унија да се бори со проблемите што се појавуваат на нејзините рабови. На крајот на краиштата, војната на работ на Европа, во поранешна Југославија, администрацијата на Буш, која можеше, не ги спречуваше и решаваше односите, но го остави посредувањето на Европската унија, со што го забави процесот на Мастрихт и ја одложи очекуваната политичка интеграција на Европа 1992.
Иако Хрватска го постигна признанието на САД за време на администрацијата на Буш, вистинското воспоставување на односите започна многу брзо откако беше воспоставена администрацијата на Клинтон, а првиот американски амбасадор во Загреб беше големиот Питер Галбрајт, син на голем американски економист и дипломат, амбасадор во Индија. На помладиот Галбрајт му беа отворени вратите на Белата куќа, а тој остана во Загреб сè до „Бура“ и склучувањето на Ердутскиот договор, односно до создавањето на предуслови за политичка интеграција на целата државна територија. Демонтирањето на авторитарните наредби што беа воспоставени во поранешна Југославија беше завршено пред крајот на мандатот на Клинтон, а најважно е што американската администрација потоа им помага на српските демократски политичари да го „демонтираат“ тврдиот режим воспоставен од Слободан Милошевиќ во Србија.
Утврдено е друго правило: оние на Балканот кои сакаат да воспостават модел на европско добрососедство, да создадат компатибилни политички демократии и конкурентни отворени економски системи, се склони кон американските демократски администрации, а оние кои заговараат авторитаризам, претензии за „големи држави“ надвор од нивните граници и кои главно се во политичката орбита на Путин, тие секогаш го посакуваат истото како и нивниот „господар“ од Кремљ – републиканците во Белата куќа. Ниту еден републиканец, од друга страна, не бил посакуван како Трамп. Ова не значи дека Трамп е драг избор само на Вучиќ и неговиот авторитарен режим, кој не ги крие своите амбиции на „прекугранично влијание“ во српскиот свет, туку за Трамп во согласност со Шешељ и Додик (иако неговата администрација не ги тргна од црната листа во САД), ги победи срцата на хрватските националистички радикали, кои мразат европски уредени односи и дефинирани правила и стандарди и се среќни што се лигават над територијата на соседната суверена држава.
Колективна безбедност во Европа
Јасно е дека првиот мандат на Трамп силно го изврте американскиот надворешнополитички брод и толку силно што важните членови на екипажот паднаа од палубата за време на тој маневар. Тоа, сепак, сè уште не е толку силен пресврт како што би донел неговиот втор мандат. Европа направи грешка што не ги сфати доволно сериозно првите најави на Трамп за демонтирање на „длабоката држава“, па за четири години од неговиот мандат не започна да се еманципира од безбедносното влијание на Америка на стариот континент. Најголемата закана за европската безбедност е концептот на Трамп за сузбивање на евро-атлантизмот, до степен до кој тој е подготвен да ги повлече Соединетите држави од НАТО.
Ако се случи тоа, целиот систем на колективна безбедност во Европа ќе пропадне, а на Балканот драматично ќе се зајакне влијанието на оние кои дејствуваат како клиенти на Кремљ, односно, особено на Србија. Без систем на колективна безбедност, пред сè, Црна Гора, а веројатно и Македонија и Косово, би биле оставени на милост и немилост на Вучиќ, само БиХ би уживала во нешто посилна поддршка на Европа за нејзиниот суверенитет. Балканот ќе ја отвори вратата за три национализми со голема моќ, прво српски, потоа албански и до одреден степен хрватски, што сè уште е ограничено од фактот дека хрватската политика, барем доминантната, центристичката, ги усвои основните европски стандарди, вклучително и принципот на непроменливост на границите.
Јасно е дека ЕУ ќе започне брзо да ги развива своите одбранбени способности и да дефинира стратегија за колективна безбедност на континентот, но клиентите на Путин ќе имаат отворена ниша за да ги следат своите приоритети сè додека не се консолидира новиот систем. Ова е клучната разлика за Балканот помеѓу решението во кое Трамп останува на власт и она во кое Бајден успева не само да освои мнозинство гласови, туку и мнозинство од изборните места и да ја одбрани таа победа пред Врховниот суд, кој е наклноет на Трамп. Сè друго е нијанса. Јасно е дека, дури и ако победи Бајден, во фокусот на американската надворешна политика ќе биде Пацификот, а не Атлантикот.
Америка оцени дека Русија навистина не е ривал во вистинска смисла на зборот, иако Бајден зборува многу јасно за смисла во која Владимир Путин претставува опасност за демократскиот свет. Тој ја третира Кина како конкурент и наместо трговските војни што ги водеше Трамп, тој би се обидел да постигне европско решение со регулирање на правилата на игра на пазарот. Сè уште станува збор за стил, а не за содржина, но кога станува збор за односот кон атлантизмот и колективната безбедност во Европа, разликата помеѓу овие двајца кандидати е суштинска, а не „стилска“.